اثری جاودانه از دکتر علی شريعتی

ناليدن بلبل ز نو آموزی عشق است
هرگز نشنيديم زپروانه صدا�ی

عشق يک جوشش كور است و پيوندي از سر نابينايي. اما دوست داشتن پيوندي خود آگاه و از روي بصيرت روشن و زلال . عشق بيشتر از غريزه آب مي خورد و هر چه از غريزه سر زند بي ارزش است و دوست داشتن از روح طلوع مي كند و تا هر جا كه يك روح ارتفاع دارد � دوست داشتن نیز هنگام با او اوج می گیرد.

عشق در غالب دل ها � در شكل ها و رنگهاي تقريبا مشابهي متجلي مي شود و داراي صفات و حالات و مظاهر مشتركي است � اما دوست داشتن در هر روحي جلوه اي خاص خويش دارد و از روح رنگ مي گيرد و چون روح ها بر خلاف غريزه هاهر كدام رنگي و ارتفاعي و بعدي و طعم و عطري ويژه خويش را دارد مي توان گفت : كه به شماره هر روحي � دوست داشتني هست . عشق با شناسنامه بي ارتباط نيست و گذر فصل ها و عبور سال ها بر آن اثر مي گذارد � اما دوست داشتن در وراي سن و زمان و مزاج زندگي مي كند و بر آشيانه بلندش روز و روزگار را دستي نيست .

عشق � در هر رنگي و سطحي � با زيبايي محسوس � در نهان يا آشكار رابطه دارد . چنانچه شوپنهاور مي گويد شما بيست سال سن بر سن معشوقتان بيفزا�يد � آنگاه تاثير مستقيم آنرا بر روي احساستان مطالعه كنيد .

اما دوست داشتن چنان در روح غرق است و گيج وجذب زيبايي هاي روح كه زيبايي هاي محسوس را بگونه اي ديگر مي بيند . عشق طوفاني و متلاطم و بوقلمون صفت است � اما دوست داشتن آرام و استوار و پر وقار و سرشار از نجابت . عشق با دوري و نزديكي در نوسان است . اگر دوري بطول انجامد ضعيف مي شود � اگر تماس دوام يابد به ابتذال مي كشد . و تنها با بيم و اميد و اضطراب و ديدار وپرهيززنده و نيرومند مي ماند . اما دوست داشتن با اين حالات نا آشنا است . دنيايش دنياي ديگري است . عشق جوششي يكجانبه است . به معشوق نمي انديشد كه كيست يك خود جوششي ذاتي است � و از ين رو هميشه اشتباه مي كند و در انتخاب بسختي مي لغزد و يا همواره يكجانبه مي ماند و گاه � ميان دو بيگانه نا همانند � عشقي جرقه مي زند و چون در تاريكي است و يكديگر را نمي بينند � پس از انفجار اين صاعقه است كه در پرتو رو شنايي آن � چهره يكديگر را مي توانند ديد و در اينجا است كه گاه � پس جرقه زدن عشق � عاشق و معشوق كه در چهره هم مي نگرند � احساس مي كنند كه هم را نمي شناسند و بيگانگي و نا آشنا يي پس از عشق درد كوچكي نيست .

اما دوست داشتن در روشنايي ريشه مي بندد و در زير نور سبز مي شود و رشد مي كند و ازين رو است كه همواره پس از آشنايي پديد مي آيد � و در حقيقت در آغاز دو روح خطوط آشنايي را در سيما و نگاه يكديگر مي خوانند � و پس از آشنا شدن است كه خودماني مي شوند . دو روح � نه دو نفر � كه ممكن است دو نفر با هم در عين رو در بايستي ها احساس خودماني بودن كنند و اين حالت بقدري ظريف و فرار است كه بسادگي از زير دست احساس و فهم مي گريزد . و سپس طعم خويشاوندي و بوي خويشاوندي و گرماي خويشاوندي از سخن و رفتار و آهنگ كلام يكديگر احساس مي شود و از اين منزل است كه ناگهان � خودبخود �دو همسفر به چشم مي بينند كه به پهندشت بي كرانه مهرباني رسيده اند و آسمان صاف و بي لك دوست داشتن بر بالاي سرشان خيمه گسترده است و افقهاي روشن و پاك و صميمي ايمان در برابرشان باز مي شود و نسيمي نرم و لطيف همچون روح يك معبد متروك كه در محراب پنهاني آن � خيال راهبي بزرگ نقش بر زمين شده و زمزمه درد آلود نيايش مناره تنها و غريب آنرا بلرزه مي آورد . دوست داشتن هر لحظه پيام الهام هاي تازه آسمانهاي ديگر و سرزمين هاي ديگر و عطر گلهاي مرموز و جانبخش بوستانهاي ديگر را بهمراه دارد و خود را � به مهر و عشوه اي بازيگر و شيرين و شوخ هر لحظه � بر سر و روي اين دو ميزند .

عشق � جنون است و جنون چيزي جز خرابي و پريشاني فهميدن و انديشيدن نيست . اما دوست داشتن � در اوج معراجش � از سر حد عقل فراتر مي رود و فهميدن و انديشيدن را نيز از زمين مي كند و با خود به قله بلند اشراق مي برد .

عشق زيبا�ي هاي دلخواه را در معشوق مي آفريند و دوست داشتن زيبا�ي هاي دلخواه را در دوست مي بيند و مي يابد . عشق يك فريب بزرگ و قوي است و دوست داشتن يك صداقت راستين و صميمي� بي انتها و مطلق عشق در دعشق ريسمان طبيعت است و سركشان را به بند خويش مي آورد تا آنچه را آنان � بخود از طبيعت گرفته اند بدو باز پس دهند و آنچه را مرگ مي ستاند � به حيله عشق � بر جاي نهند � كه عشق تاوان ده مرگ است . و دوست داشتن عشقي است كه انسان � دور از چشم طبيعت � خود مي آفريند � خود بدان مي رسد � خود آن را � انتخاب � مي كند . عشق اسارت در دام غريزه است و دوست داشتن آزادي از جبر مزاج .عشق مامور تن است و دوست داشتن پيغمبر روح . عشق يك اغفال بزرگ و نيرومند است تا انسان به زندگي مشغول گردد و به روز مرگي كه طبيعت سخت آن را دوست مي دارد � سرگرم شود � و دوست داشتن زاده وحشت از غربت است و خود آگاهي ترس آور در اين بيگانه بازار زشت و بيهوده .

عشق لذت جستن است و دوست داشتن پناه جستن . عشق غذا خوردن يك حريص گرسنه است و دوست داشتن همزباني در سرزمين بيگانه يافتن است .

در ت�اتري قهرماني � در برابر پادشاه � براي نمايش تيزي و قدرت شمشيرش � ميله فولادي را گذاشت و با يك ضرب شمشيرش �دو نيم كرد و همه به حيرت افتادند � پادشاه حرير لطيف و نرمي راكه همچون پاره ابر سپيد صبحگاهي لطيف و سبك در هوا رها كرد و پرده حرير در حاليكه همچون توده متراكم رودي در فضا به آرامي و زيبايي و ظرافت روح يك شاعر � باز مي شد و مي شكفت � پادشاه � بنرمي و آهستگي و وقار و اطمينان � شمشيرش از ميانه آن گذر داد و � بي آنكه احساس كمترين مقاومتي كند � پرده حرير دونيم شد و هر نيمه اي در فضا � بسويي رفت و از عبور شمشير از قلب پرده ابريشمي حرير � كمترين چيني بر آن نيفتاد و گويي گذر شمشير را از ميانه خويش احساس نكرد � و شمشير نيز چنان مي گذشت كه پنداري از قلب پاره ابر صبح بهاري � يا توده سپيد دودهاي سيگار شاعري � غرقه در اثير خيال � مي گذرد

آه ! كه عاجزم از الف و نشر مرتب ساختن كه عشق كدام شمشير است و دوست داشتن كدام شمشير . معذورم داريد كه نمي توانم . من حوري ماسينيونم كه در برابر اين چيزها پريشان مي شد . ظرافت � لطافت � هر چه رنگ و بو و طعم غير مادي تر و غير عادي تر و غير زميني تر و غير مفيد تر دارد روح او را ببازي مي گرفت .

اين است آتش عشق در خدا ! يعني چه آتش عشق كه اينجوري نيست پس اين آتش دوست داشتن است . آري � آتش دوست داشتن است � عجب ! منهم مثل همه عارف ها و شاعرها حرف مي زدم ! آتش عشق ! آنهم در خدا نه � آتش دوست داشتن است كه داغ نيست � سرد نيست � حرارت ندارد � چرا � كه نيازمندي ندارد كه غرض ندارد � كه رسيدن ندارد � كه يافتن ندارد � كه گم كردن ندارد � كه بدست آوردن ندارد � كه بكار آمدن و بدرد خوردن ندارد � كه التهاب و اضطراب ندارد � كه تلاطم ندارد � كه شك و ترديد ندارد � كه دور و نزديك ندارد � كه بيم و اميد ندارد �كه مرگ و حيات ندارد � كه قفس ندارد � كه انتظار ندارد � كه اتهام ندارد � كه تعبير و تاويل ندارد � كه ترس و لرز ندارد � كه تب و تاب ندارد � كه قيد و بند ندارد � كه شرط ندارد � كه بازگشت ندارد � كه توقف ندارد � كه رفتن ندارد � كه رياضت ندارد � كه حماقت ندارد � كه نفهميدن ندارد كه ضرورت و مصلحت و فايده و چرا و براي و اقتضا و اختلاف و تناسب و تضاد و كفر و شرك و سستي ايمان و هوي و هوس و لذت و الم ندارد .آتش است و نه آتش عشق � آتش دوست داشتن است بعضي روح ها مثل اسب اند . هر اسبي نقطه تحريكي دارد � گاه اسبي با خشن ترين تازيانه ها اخم به ابرو نمي آورد � اگر نيشتري هم به بغلش فرو بري حس هم نمي كند � حس كه مي كند اما تكان نمي خورد . مثل اينكه حس نكرده است . اما همين اسب يك يا چند نقطه اي يا نقاطي بر روي گردنش � پشتش � سينه اش � زير گلويش � كه با كوچكترين اشاره نوك انگشت كوچك � ناگهان رم مي كند و همچون پرنده اي كه ناگهان بهراسد � پر مي گشايد و مي پرد . چنان جنون سرعت مي گيرد كه هر سوار كار ماهري را بزمين مي اندازد � هر مانعي را كه در سر راهش سبز شود رد مي كند � جست مي زند كوه و دشت و دره و رود و تپه و ماهور و دريا و شهر و هر چه و هر كس و هر جا را كه هست � مي برد و مي زند و مي شكند و مي اندازد و مي رود تا ? از پا در آورد � تا از چشم گم شود ?. و من � احساس مي كنم روحم روح يك اسب است � نه پست تر از اسب و نه برتر از اسب � اما نه اسب گاري � در شكه � و نه اسب سواري و كرايه . اسب بي زين و برهنه � اسب چموش و سركش و لگد زدن بر خوي وحشي . نه كه دهنه برنگيرد � چرا اما بسختي � به خطر � دير راست است � خسته كننده اما اگر ايمان بيتاب زنداني زمين ? كه شوق معراج دارد و عشق ديداري در آن سوي آسمان ها توانست بر سرش لگام زند و بر پشتش بر جهد و تازيانه دردناك سخني آشنا بر او بنوازد � تند بادها را پشت سر گم مي كند و از صداي تندرها ي آسمان سبقت مي گيرد و همچنين تير � دشت زمين را در مي نوردد و از فراز ديواره افق بر مي پرد و در سينه بلورين و لطيف سپيده دم فرو مي رود و در يك چشم زدن � شاهزاده اي در بند غلامان بيگانه را كه آهنگ فراز از سرزمين غربت زمين و گريز از خيمه گاه وحشيان و دشمنان پليد و كينه توز زير اين آسمان دارد � و از بيم اسارت در چنگ سوداگران و برده فروشان اين سيه بازار � عزم ديار خويش كرده است به مرز عالم ديگر مي رساند و بشتاب پرش يك آرزو � او را به درگاه خود آنجا كه در و ديوارش و ساكنانش همه خويشاوندان چشم انتظار وي اند مي برد � درگاه بلندي كه بردامنه كوهستان مغروري نشسته است كه ننگ هيچ گامي را نپذيرفته و بر چهره اش � خدشه هيچ نگاه چركين و نكبت و مجروح كننده اي نيافتاده و به مزبله هيچ فهم تنگ و كوتاه و عفني نيالوده است .

ريا غرق شدن است و دوست داشتن در دريا شنا كردن .عشق بينا�ي را مي گيرد و دوست داشتن مي دهد .

عشق خشن است و شديد و در عين حال ناپايدار و نامطم�ن و دوست داشتن لطيف است و نرم و در عين حال پايدار و سرشار اطمينان .

عشق همواره با شك آلوده است و دوست داشتن سراپا يقين است و شك ناپذير .

از عشق هر چه بيشتر مي نوشيم � سيراب تر مي شويم و از دوست داشتن هر چه بيشتر � تشنه تر.

عشق هر چه ديرتر مي پايد كهنه تر مي شود و دوست داشتن �نوتر. عشق نيرو�ي است در عاشق� كه او را به معشوق مي كشاند � و دوست داشتن جاذبه اي است در دوست � كه دوست را به دوست مي برد . عشق � تملك معشوق است و دوست داشتن تشنگي محو شدن در دوست .

عشق معشوق را مجهول و گمنام مي خواهد تا در انحصار او بماند � زيرا عشق جلوه اي از خود خواهي و روح تاجرانه يا جاودانه آدمي است � و چون خود به بدي خودآگاه است � آن را در ديگري كه مي بيند � از او بيزار مي شود و كينه بر مي گيرد . اما دوست داشتن را محبوب و عزيز مي خواهد كه همه دل ها آنچه را او از دوست در خود دارد � داشته باشند . كه دوست داشتن جلوه اي از روح خدا�ي و فطرت اهورا�ي آدمي است و چون خود به قداست ماورا�ي خود بينا است � آن را در ديگري كه مي بيند � ديگري را نيز دوست مي دارد و با خود آشنا و خويشاوند مي يابد .

در عشق رقيب منفور است و در دوست داشتن است كه در هواداران كويش را چو جان خويشتن دارندكه حسد شاخصه عشق است چه � عشق معشوق را طعمه خويش مي بيند و همواره در اضطراب است كه ديگري از چنگش نربايد و اگر ربود � با هر دو دشمني مي ورزد معشوق نيز منفور مي گردد و دوست داشتن ايمان است و ايمان يك روح مطلق است � يك ابديت بي مرز است � از جنس اين عالم نيست .

عشق گاه جابجا مي شود و گاه سرد مي شود و گاه مي سوزاند . اما دوست داشتن از جاي خويش � از كنار دوست خويش � بر نمي خيزد � سرد نمي شود كه داغ نيست نمي سوزاند كه سوزاننده نيست .

عشق رو به جانب خود دارد . خود خواه است و خود پاو حسود و معشوق را براي خويش مي پرستد و مي ستايد اما دوست داشتن رو به جانب دوست دارد � دوست خواه است و دوست پا و خود را براي دوست مي خواهد و او را براي او دوست مي دارد و خود در ميانه نيست .

عشق � اگر پاي عاشق در ميان نباشد � نيست . اما در دوست داشتن � جز دوست داشتن و دوست � سومي وجود ندارد .عشق بسرعت به كينه و انتقام بدل مي شود و آن هنگامي است كه عاشق خود را در ميانه نمي بيند � اما دوست داشتن به آن سو راهي نيست . و هرگاه آنكه دوست داشتن را خوب مي داند و خوب احساس مي كند � خود را در ميانه نمي بيند � بسرعت و بسادگي � به فداكاري و ايثاري شگفت و بي شا�به و بزرگ و پرشكوه و ابراهيم وار بدل مي شود و در اين هنگام است كه خود را ديگر نيست و ديگر نمي تواند باشد و در آينه اي كه دوست دارد لكه اي مي نامد و دستور مي دهد . و واقعي و صميمي و از روي ايمان قطعي � نه تعارف و ادا واطوار � و اين � هم از هنگام گفتنش و هم از سوز سخنش پيدا ست . كه آن لكه را از روي آينه پاك كن ! تا آينه كه ديگر چهره مرا در خود نخواهد ديد به عبث مي گويد : آه ! آيا اين لكه را پس از من پاك خواهي كرد آيا لكه ديگري بر آينه خواهد گشت نه نه نه ! پس از من � سراسر اين آينه را سياه كن اين لكه را بر تمام صحفه آينه بگستران ! جيوه هاي آينه را همه بتراش تا تصويري بر آن نايستد . آينه را خاك آلود كن و خاك عزا بر سرش بپاش تا نور خورشيد هم بر آن نتابد � تا پس از من ندرخشد � برق نزند � آه � چه بگويدآينه را بشكن ! ريز كن .
�