سّد گلپایگان، اولین سّد مدرن ایران

سد گلپایگان اولین سد مخزنی خاکی و اولین سد مدرن ایران است.

مطالعات این سد در سال 1323 شروع شد. عملیات ساخت آن نیز در سال 1326 آغاز و در سال 1336 به

بهره‌برداری رسید

.

سد سنگریزه‌ای گلپایگان با هسته رُسی مایل است و با شیوه قدیمی ساخت سدهای خاکی بر روی پی سنگی شِل ساخته شده‌است.

در سال 1349ـ50، به تراز تاج سد 5 متر و به تاج سرریز آن، 7 متر افزوده شد و در نتیجه ظرفیت مخزن از 28 به 5/42 میلیون متر مکعب افزایش پیدا کرد.

سیستم آبگیر ـ تخلیه کننده سد گلپایگان شامل دو لوله به قطر 36 و 56 اینچ و به طول 210 متر می‌باشد که به دو سری شیرهای هاول بانگر مجهز می‌گردند.

تجهیزات نصب شده در این خطوط عبارتند از: آشغالگیر ورودی، دریچه تعمیراتی رأس، شیر پروانه‌ای اضطراری و شیر سرویس هاول بانگر.

سد گلپایگان با تلاش بسیار ساخته شد.

سد گلپایگان در 25 کیلومتری جنوب غربی و 18 کیلومتری جنوب باختری شهر گلپایگان در نزدیکی روستای «اختوان» بر روی رودخانه قم‌رود (اناربار) واقع شده‌است.

هدف از احداث این سد جلوگیری از خسارات ناشی از سیل و تأمین آب کشاورزی شش هزار هکتار از اراضی کشاورزی منطقه بوده‌است. ارتفاع سد از سطح زمین 57 متر است.

تجهیزات فنی و امکانات رفاهی در زمان ساخت این سد محدود بود ولی با تلاش شبانه‌روزی و دلسوزانه سازندگان آن بعد از گذشت سالیان دراز از زمان بهره برداری تاکنون ایمنی و پایداری سد مطلوب و قابل قبول و مهم‌ترین منبع تأمین آب کشاورزی زمین‌های گلپایگان است.

با وجود اینکه یک هفته به سبب سرمای شدید و بارش برف زیاد، کار ساخت سد با مشکلات متعدد بر خورد کرده و متوقف شده و از طرفی اصولاً انجام این نوع کار در فضای تنگ، کار مشکلی است و به انجام مقدمات زیاد نیاز دارد. اما 211 مترمکعب بتن در آب ریخته شد.

اولین «توپی» بتنی در ایران نیز، به دست متخصصان ایرانی بعد از تلاش مداوم، در سد گلپایگان ساخته شد. حجم کل مخزن این سد 45 میلیون مترمکعب و حجم مفید مخزن 42 میلیون مترمکعب است.

نقش مهندس علینقی بیانی در بنای سد گلپایگان

در آغاز ساختن سد اختخوان گلپایگان، مهندس طالقانی مسئوول ساختن آن بود اما وی با آمریکایی‌ها برای ساخت سد کرج ارتباط پیدا کرد و استعفا داد. بعد از او زندانی سیاسی زمان شاه، مهندس علیقلی بیانی، یکی از موسسین شرکت آب منطقه ای تهران و از مجریان طرح لوله کشی آب تهران (نویسنده کتاب «عشق عرفانی » و مترجم کتاب حسّ مذهبی، بعد چهارم روح انسانی اثر «کرونتایم») که رشته تحصیلی اش مرتبط با سدسازی و لوله کشی شهرها بود به اختخوان رفت و دوسال و نیم آن جا بود و با وجود شرایط سخت زندگی در آنجا، نخستین سد خاکی کشور را تاسیس کرد.^[28] در ساختن سد گلپایگان، این استاد فرزانه نقش بی‌همتایی داشته‌است.

سد گلپایگان به عنوان اولین سد مدرن ایران و بدون هیچکونه ابزار دقیقی در داخل و خارج بدنه آن با بیش از نیم قرن فعالیت همچنان مهمترین منبع تامین آب زمینهای کشاورزی شهرستان گلپایگان می‌باشد.

اگرچه آخرین عملیات هیدروگرافی مخزن سد گلپایگان سال 1387 انجام شده و طی سالهای 1387 تا 1389 برخی تعمیرات در سیستم هیدرو میکانیکال صورت گرفته است اما، به دلیل سپری شدن پنج دهه از عمر مفید سد، بهره‌برداری نامناسب و به تبع آن بروز مشکلات فنی، مکانیکی و سازه ای...، این سد بدون مشکل نیست.

از آنجا که بعد از اتمام طرح انتقال آب سرشاخه‌های دز، به عنوان سدی رسوب‌گیر عمل کرده و همواره مخزنی پر آب خواهد داشت و برای تولید انر‍زی برق میتوان از آن بهره برد، به راهکارهایی چون انجام مطالعات جامع ایمنی، تعمیرات بازهم بیشتر در سیستم هیدرومکانیکال و الکترومکانیکال و ضرورت نصب ابزار دقیق در سد نیاز دارد.

سد گلپایگان در حال حاضر با مشکلاتی چون: شیب تند و عدم محافظ سنگی ریپ راپ Rip Rap در بالادست سد، ریزش جناح راست سرریز و فرسایش بتون کف حوضچه آرامش و، اشکال در سیستم تخلیه برج آبگیر، مواجه است . ^[29]

عمده‌ترین مشکلات سد گلپایگان

از عمده‌ترین مشکلات سد گلپایگان خرابی دریچه تخلیه تحتانی رسوبات است که به به سال 1350 برمی گردد. در حال حاضر سازه تخلیه کننده تحتانی مناسب به منظور تخلیه سد در مواقع اضطراری و خصوصاً تخلیه رسوبات در محدوده دهانه آبگیر برج بتنی وجود ندارد.....^[30]

انجام دوباره عملیات هیدروگرافی مخزن سد گلپایگان باید در دستور قرار گیرد. این عملیات جهت تعئین میزان، نوع و چگونگی پخش رسوبات مخزن سد ضرورت دارد.

باید دریچه‌های رأس، دریچه تخلیه تحتانی و شیرهای پروانه ای مدام کنترل شود و انجام تعمیرات اساسی آنها در اسرع وقت صورت گیرد.

اصلاح و تعمیر شیب و پوشش سنگی بالادست، ترمیم رویه بتنی سرریز و...بسیار ضروری است. ^[31]

ماهیان موجود در سد گلپایگان

در سد گلپایگان ماهی‌های زیر یافت می‌شود:

سوف، کپور، ماهی سفید رودخانه‌ای و قزل آلا

ماهی سفید و قزل آلای سد گلپایگان بسیار مرغوب است. متن مورب

http://golpayeganhotel.persianblog.ir/post/35/

عکسهای دوم ، سوم و چهارم از آقای امیرحسین امیدی فرد