مقدمه:

در این ماه طبق دستور الهی مسلمانان باید بین 11 تا 18 ساعت در روز را روزه بگیرند و این بسته به این است که این ماه در کدامین فصل واقع شود. در این ماه نحوه تغذیه افراد کاملاً متفاوت بوده و روزه داران دو وعده غذایی حجیم را در برنامه غذایی خود قرار می دهند و هم چنین بیش از 70% افراد پس از صرف سحری مجدداً به بستر می روند که خود می تواند باعث ایجاد یا تشدید برخی از بیماری های گوارشی شود. اکثر سؤالات بیماران در رابطه با تأثیر روزه داری بر دستگاه گوارش است. مهم ترین بیماری های گوارشی که با روزه داری در ارتباط است سوءهاضمه (درد و احساس ناراحتی مبهم در سر دل) و هم چنین بیماری ریفلاکس معدی- مروی(بازگشت محتویات اسیدی معده به داخل مری) می باشد.

در متن ذیل به شرح دو بیماری مهم سوءهاضمه و ریفلاکس و ارتباط آنها با روزه داری می پردازیم، باشد تا عزیزان روزه دار از خواندن آن بهره مند شوند:

1- سوءهاضمه: به معنای آن است که بیمار از تهوع- سوزش سر دل- نفخ- آروغ-احساس پری معده و درد یا احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم رنج می برد و در حدود 30% افراد در هر سال به آن مبتلا می شوند. این علائم می تواند به شکل حاد ایجاد شده و یا مزمن باشد؛ یعنی حداقل یک ماه از آن گذشته باشد، در این بیماری پزشک باید دنبال علائم هشداردهنده بگردد و در صورتی که علائم زیر وجود داشته باشد تا موقع مشخص شدن تشخیص، بیمار از روزه گرفتن معاف است. این علائم شامل:

کاهش وزن قابل ملاحظه- استفراغ مکرر و مقاوم- استفراغ خونی- دفع مدفوع سیاه و خونی- اشکال در بلع و ... می باشد.

در افرادی که مبتلا به بیماری سوءهاضمه و بیماری هم زمان شدید دیگری مثل نارسایی قلبی یا ریوی شدید یا تنگی عروق کرونرمی باشند روزه می تواند فرد را با خطراتی مواجه نماید و در این جا مشاوره پزشکی بسیار کمک کننده است.

در بیماران مبتلا به سوءهاضمه گاهی با اخذ شرح حال دقیق و اصلاح شیوه زندگی می توان سوءهاضمه را برطرف نمود تا بیمار بتواند به وظیفه شرعی خود عمل کند مثل مصرف برخی از داروها از جمله آسپرین- مسکن ها- کورتون و برخی از داروهای قلبی و ریوی که تعویض آنها می تواند مفید باشد.

به این بیماران توصیه می شود وعده های غذایی را کم حجم میل کنند همراه غذا مایعات ننوشند- مصرف چای- قهوه- کاکائو- نسکافه و مواد محرک را کاهش دهند و از مصرف غذاهای پرچرب و فست فود پرهیز کنند- از استعمال دخانیات و مصرف الکل پرهیز نمایند. در صورتی که با توصیه های بالا مشکل بیمار حل نشد و علائم هشداردهنده نیز وجود نداشت، می توان از داروهای کاهنده اسید استفاده کرد تا بیمار بتواند روزه داری خود را انجام دهد. در صورت عدم پاسخ به توصیه ها و دارو، انجام آندوسکپی برای تشخیص الزامی است. در افراد بالای 50 سال بهتر آن است که برای رد بدخیمی های گوارشی نخست آندوسکپی صورت گیرد.

گاهی علل سوءهاضمه زخم گوارشی است که در صورت شک بالینی زیاد می بایست آندوسکپی انجام شود که در این بیماران در صورتی که بیمار مسکن مصرف می کرده است باید قطع شود و در صورت ابتلا به عفونت با هلیکوباکترپیلوری ریشه کنی این عفونت انجام شود.

روزه داری تا حصول اطمینان از بهبود زخم گوارشی ممنوعیت دارد.

در بیمارانی که زخم اثنی عشر یا معده به درستی درمان شده است و بیمار فعلاً علامتی ندارد، انجام روزه داری بلامانع است و اگر 2 هفته از درمان گذشته و بیمار فعلاً فاقد علائم است، بیمار می تواند با مصرف داروهای کاهنده اسید در قبل از وعده های غذایی سحر و افطار با نظر پزشک روزه خود را بگیرد و چنان چه بیمار هنوز علامت دارد انجام روزه داری جایز نیست.

سوءهاضمه ی عملکردی: عبارت است از درد یا احساس ناراحتی در ناحیه سر دل بدون وجود هرگونه بیماری ساختاری مهم.

معملولاً در این بیماران درمان دارویی دائمی لازم نیست و بهتر است درمان به شکل منقطع و برحسب علائم باشد. در این بیماران اصلاح سبک زندگی که گاهی توصیه های پیش پا افتاده ای به نظر می رسد، بسیار کمک کننده است.

کاهش استرس- داشتن الگوی منظم غذا- اجتناب از مصرف کافئین- الکل- غذاهای تند و تیز و پرادویه و غذاهای پرچرب از آن جمله است.

به درستی هنوز تأثیر روزه داری بر سوءهاضمه عملکردی مشخص نشده است و جالب آن است که درصدی تشدید و درصدی تخفیف علائم را در ماه مبارک رمضان گزارش می کند.

آن چه مسلم است روزه داری در این بیماران خطرناک نیست و فقط می تواند علائم را تشدیدکند که با داروهای کاهنده اسید و یا داروهای ضد اسپاسم قابل کنترل است.

بیماری ریفلاکس معدی- مروی:

بازگشت محتویات معده به مری در همه افراد نرمال، روزانه دیده می شود؛ ولی در صورتی که تکرارشونده و آزارنده باشد بیماری تلقی می شود. شایع ترین علامت آن به شکل سوزش سر دل و ترش کردن می باشد؛ ولی علائم دیگر هم چون: پرآب شدن دهان- اختلال در بلع- سرفه مزمن- آسم و خرابی زودرس دندان ها می تواند حکایت از ریفلاکس کند. ریفلاکس می تواند خفیف- متوسط یا شدید باشد که در موارد شدید به مرور زمان می تواند به زخم مری و تنگی مری و یا حتی سرطان مری بیانجامد. در جهت تشخیص در صورتی که علائم هشداردهنده وجود نداشته باشد نیاز به آندوسکپی وجود ندارد و صرفاً با اصلاح شیوه زندگی می توان علائم بیمار را برطرف کرد .

به این بیماران توصیه می شود حجم غذا را کاهش دهند پس از غذا تا 3 ساعت نخوابند- گِن و لباس های تنگ نپوشند - مصرف چای به ویژه چای پررنگ را کاهش دهند از وزن خود بکاهند و از مصرف زیاد از حد مرکبات پرهیز کنند، شبها 20 تا 30 درجه شیب دار بخواند و از استعمال دخانیات بپرهیزند.

به نظر می رسد روزه داری در بیماری ریفلاکس معدی- مروی در صورتی که تحت کنترل درمانی باشد باعت افزایش خطر جسمی برای بیمار نمی شود؛ ولی لازم است کلیه توصیه ها رعایت شده و پس از صرف سحری تا 3 ساعت نخوابند یا به شکل نیمه نشسته استراحت کنند.

مصرف دارو در بیمارانی که علائم شبانه دارند هنگام افطار یا موقع خواب و در بقیه بیماران هنگام سحر مناسب است در صورتی که بیمار دچار برگشت غذا به داخل دهان خود می باشد و از ابطال روزه خود نگران است تجویز داروهای پیش ران دستگاه گوارش » پروکینتیک Prokinetic« علاوه بر داروهای کاهنده اسید »ppi« مفید است.

در صورت عدم تحمل به داروهای خوراکی می توان از داروهای تزریقی در این جهت استفاده نمود.

فی المجموع بیماری ریفلاکس معدی مروی و سوءهاضمه ممنوعیت روزه داری نیستند، مگر آن که علائم هشداردهنده برای پزشک وجود داشته باشد یا آنکه با توصیه های لازم و تغییر در شیوه زندگی و مصرف داروها علائم بیمار کنترل نگردد و بیمار را با مشقت مواجه کند. در مورد خونریزی های گوارشی تا کنترل خونریزی- تشخیص و درمان علت، به طور کامل روزه داری ممنوعیت دارد.

در مورد بیماری های کبد و روزه داری در شماره ی بعد به تفصیل شرح داده خواهد شد