محمود نيکنامي

کتاب "ارتباطات مشارکتی در جامعه روستایی " اثر دکتر ابراهیم جعفری از سوی انتشارات حریم دانش منتشر شد. این کتاب که با نکوداشت مجاهد ت های علمی شادروان دکتر کاظم معتمد نژاد آغاز می گردد ، از او به عنوان مشعلی فروزان، فرا راه جویندگان دانش و طالبان معرفت در رشته ی علوم ارتباطات اجتماعی یاد می کند. در پیشگفتار این کتاب آمده است: با گذشت چند دهه از جنگ جهانی دوم و عبور از مراحل نوسازی و وابستگی، عصر مشاركت آغاز شده است. همگام با طی شدن این مسیر، ارتباطات نیز از حالت یكسویه و بالا به پایین، حالتی دوسویه و تعاملی به خود گرفته است. این برداشت از ارتباطات در جامعه روستایی متضمن تبادل و ادغام دانش بومی و دانش رسمی، ایجاد فرهنگ تسهیلگری، ارتقاء جایگاه زنان، پیوند عمیق تحقیق و ترویج در بخش كشاورزی و تغییر جهت رسانهها به سوی مخاطب محوری میباشد كه به عنوان خط مشی نهادهای بینالمللی نظیر سازمان خواروبار جهانی كشاورزی (FAO)، بانك جهانی، یونسكو و... در دستور كار كنشگران توسعه روستایی قرار گرفته است. به عبارت دیگر ارتباطات مشاركتی رهیافت تازهای است كه به طور مشخص در ارزشیابی مشاركتی و ارتباطات روستایی (PRCA) متجلی شده است.

مولف كه از سالهای گذشته تحولات مربوط به ترویج بخش كشاورزی را با علاقمندی تعقیب نموده، درصدد شناخت عوامل موثر بر تحقق ارتباطات مشاركتی در جامعه روستایی ایران برآمده و با سفر به هفت استان و مشاهده مصادیق آن در رهیافتهای مشاركتی نظیر( -IPM-FFSمدرسه در مزرعه ای که در آن مبارزه با آفات به طریق بیولوژیک آموزش داده می شود)، پروژه ترسیب ( رسوب دادن) كربن، فعالیتهای مشاركتی زنان روستایی و... عوامل موثر در ارتباطات مشاركتی و توسعه پایدار روستایی را مورد مطالعه قرار داده.شاید این کتاب را بتوان حاصل 34 سال تجربه نگارنده در راستای آموزش و ترویج کشاورزی در سطح روستاها قلمداد نمود. جمع بندی و تدوین این تلاش ها ابتدا در قالب رساله دکترا و پس از آن این کتاب فراهم گردید .باشد که راهگشای علاقه مندان به ارتباطات و توسعه روستایی قرار گیرد. در ادامه مباحث پس از مطرح ساختن سیر تحولات نظریه های ارتباطات در توسعه ، نظریه پردازان ارتباطات مشارکتی ، تسهیلگری ، مدرسه در مزرعه (FFS ) ،جایگاه زنان روستایی در تحقق ارتباطات مشارکتی و... طرح هایی نظیر" توسعه منطقه ای سلسله" و"ترسیب کربن" را معرفی کرده ،سخن پایانی را که با مدل اکتشافی او در ارتباطات مشارکتی همراه است ، به شرح زیر بازگو می نماید :

نگارنده طی هفت سفر مطالعاتی به استانهای آذربایجان غربی، خراسان جنوبی، قم، مازندران، مركزی، كهكیلویه و بویراحمد و یزد و حضور در میان تسهیلگران روستایی و بررسی نحوه نگرش و عملكرد آنها در قلمرو طرحهای ترسیب كربن (پروژه مشترك سازمان ملل و سازمان جنگلها و مراتع كشور(، سازماندهی و مشاركت زنان در توسعه روستایی و نیز پروژه مدرسه در مزرعه (IPM.FFS) به مدل اكتشافی زیر دست یافت. اگر گفتگو را آغاز این روند بدانیم، آگاه سازی و پس از آن اعتمادسازی و همدلی و سرانجام توانمندسازی حلقههای دیگر این جریان محسوب میگردد كه در نهایت خودشكوفایی، تصمیمسازی و تصمیم گیری و درآمدزایی نتیجه آن است.


به عبارت دیگر اگر بخواهیم ارتباطات مشاركتی را در جامعه روستایی ایران نهادینه سازیم، باید از گفتگو آغاز نماییم. زیرا اگر گفتگو در یك حوزه عمومی صورت گیرد، به آگاهی و هوشیارسازی منتهی می گردد. پس از دستیابی به آگاهی و هوشیار شدن مردم روستایی ، فضایی از اعتماد و همدلی به وجود میآید كه حاصل آن به توانمند شدن آنها منجر خواهد شد. با توانمند شدن ذینفعان (بهرهبرداران) خودشكوفایی، درآمدزایی و قدرت تصمیمسازی و تصمیمگیری ارمغان جامعه روستایی خواهد گردید. بدیهی است كه در این فرآیند نقش تسهیلگران در سطوح مختلف برجسته بوده و تنها در یك گستره همگانی آشكار میشود.

از اینرو دستگاههای ترویج كشاورزی باید در انتخاب تسهیلگران دقت نظر داشته و حتیالمقدور افرادی را كه از ویژگیهایی نظیرعلاقه، صبر، روحیه ارتباطی بالا، گشادهرویی و... برخوردار هستند، گزینش نمایند. تلفیق رسانههای بومی و نوین و ایجاد منظومهای كه آنها را در كنار هم كارآمد سازد، ارتباطات افقی ایجاد مینماید كه این نوع ارتباط (ارتباط افقی ) پیش شرط ارتباطات مشاركتی محسوب میگردد. بنابرین پیوند رسانههای محلی اعم از صدا و سیمای مراكز استانی و نیز نشریههای بومی با فضای عمومی "مدرسه در مزرعه"و سایر طرحهای مشاركتی ، فرهنگ مشاركت را گسترش و عمق میبخشد. علاوه بر آن نباید ظرفیت فنآوریهای نوین ارتباطی را كه تعاملی و دوسویه بودن از ویژگیهای بارز آن به شمار میرود، نادیده گرفت. استفاده موثر از تلفن همراه و حتی راهاندازی سایتهای اینترنتی در روستا نیز سهم بسزایی را در راستای ارتباطات مشاركتی به خود اختصاص میدهد. در یك كلام با توجه به استعدادی كه در جامعه روستایی ایران وجود دارد، میتوان با ایجاد فضای تعامل و گفتگو بین مردم روستاها و نیز مسئولان نهادهای دولتی با مردم روستاها و همافزایی دانش بومی و نوین گامی اساسی در جهت تحقق توسعه پایدار روستایی برداشت.
|