ظهور فرهنگ در مذاکرات هسته ای

دیپلماسی ایرانی از زیر درخت سیب در نوفل لوشاتو تا بالکن هتل کوبورگ وین

                     ما همه در راه صبح روشنیم               وز پی تاریخ آن سو می رویم

                     سیر ما سازنده تاریخ ماست               سیر تاریخی کجا از ما جداست

                    چون دوان با شوق و آگاهی رویم       راه تاریخی خود کوته کنیم

                     آفتاب زندگی تابنده باد                     روی ما بر طلعت آینده باد

                                                                                  «شادروان دکتر امیر حسین آریان پور»

1.       تاریخ نشان می دهد که فرهنگ و تمدن ایران از کهن ترین، ریشه دارترین و بالنده ترین فرهنگ ها و تمدن هاست. ایران تنها نام یک سرزمین نیست، بلکه نام اندیشه، تاریخ و فرهنگی است که بر تمدن بشری تاثیر گذار بوده است.

    هویت ایرانی براساس بنیادهای فرهنگی و علمی و پیوند موزون میان اسلام و تمدن کهن ایران شکل گرفته است. مردم ایران در طول زمان علاوه بر ارج نهادن به فرهنگ بومی در تعامل با سایر فرهنگ ها قرار گرفتند و به جای تقلید کورکورانه با اقتباس خلاقانه باعث شدند دائما خون تازه ای در رگ های فرهنگ ایرانی جاری گردیده و هرگز به صورت راکد باقی نماند. همین اقتباس خلاق، فرهنگ ایرانی را در جهت تطبیق با شرایط جدید سوق داده است. جالب این که حتی با خشن ترین و نامهربان ترین قوم (مغول) اگرچه در ابتدا برخوردی خصمانه داشته، ولی پس از آن سعی نموده است که این قوم را در قلمرو فرهنگی خود جذب نماید.

     اگرچه یورش اسکندر و مغولان ، تاریخ و فرهنگ ایران را در مقاطعی دچار رخوت ، رکود و سستی کرد، اما فرهنگ و بن مایه های تمدن ایران آن قدر پربار بود که از این اقوام ویرانگر، مردمانی فرهنگ دوست و شیفته آداب و رسوم ایرانی ساخت.

       اعراب نیز که وارد خاک ایران گردیدند، پس از مدتی متاثر از فرهنگ ایرانی شدند. پس از ورود اسلام به ایران اندیشمندان ایرانی ، زبان عربی را به کار گرفتند و عملی را که در خور یک ملت زنده است، انجام دادند و بدین سان با سقوط ساسانیان و ورود اعراب "امپراتوری سیاسی" را به "امپراتوری فرهنگی" تبدیل نمودند. در زمینه های مختلف علمی و عملی نگارش به زبان عربی آغاز گشت و از این طریق ایرانیان در ابراز وجود، بر سایر اقوام فتح شده از جمله خود عرب ها پیشی گرفتند و زبان عربی به کمک ایرانیان ، زبان علمی زمان شد.

       استاد شهید مرتضی مطهری در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران آورده است: ایرانیان بیش از هر ملت دیگر نیروهای خود را در اختیار اسلام قرار دادند و بیش از هر ملت دیگر در این راه صمیمیت و اخلاص نشان دادند. در این دو جهت هیچ ملتی به پای ایرانیان نمی رسد. (حتی خود ملت عرب که دین اسلام در میان آنها ظهور کرد)  به همان نسبت که اسلام یک دین همه جانبه است و بر جنبه های گوناگون زندگی بشری سیطره دارد، خدمات ایرانیان نیز گسترده و همه سویه است و در زمینه های گوناگون صورت گرفته است.

       فرهنگ ایران از دیرباز تاکنون هم تاثیر گذار و هم تاثیر پذیر بوده است. وقتی اسلام را جذب می کند به آن بعد جهانی می بخشد و آن را از وابستگی خارج می سازد و با همین بعد جهانی خودش به عنوان مبلغ اسلام در سراسر جهان وارد می شود.

       در جریان انقلاب اسلامی ایران باز فرهنگ ایرانی یا به تعبیر میشل فوکو"، روح ایرانی است که تمنای ظهور داشت و در برابر دشمن سرتا پا مسلح رژیم شاه، پندار، گفتار و برهان خود را با اجتناب از جنگ شهری و خشونت خیابانی پیش برد.

       امام خمینی «ره» به راستی بیانگر این فرهنگ بود که هیچگاه بر طبل جنگ نکوبید و در برابر مبارزه جویی مسلحانه و مخالفت با این منطق، مشی بیانیه نویسی و توزیع نوارهای سخنرانی خود را پیش گرفت. امام اگر به گفتار نظامی و پندار جنگ طلبی در برابر رژیم مسلح شاه معتقد بود، قرارگاه خود را مانند ملاعمرها یا چریک های مدرن در کوه ها یا جنگل هایی در مرزهای ایران بر پا می کرد نه در حومه پاریس.

                                            .      .

 نوفل لوشاتو در فرانسه برای امام قرارگاه مرکز رسانه ای جهان بود. امام می خواست با جهان سخن بگوید و برهان و استدلال خود را بیان کند. به همین دلیل خاکریز نخست امام صف خبرنگاران بود نه خاکریزهای خاکی و سنگر خیل پلیس ها و سربازان نظامی ، برای امام قلمرو مبارزه، فضای برهانی و گفتار استدلالی بود. امام می خواست سنگر خود را در پشت مرزهای ذهنی و عقلی زمانه بنا کند و سلاحش چیزی نبود جز همان پندار حکیمانه و گفتار نرم که تا "حکمت متعالیه صدرایی " امتداد یافته بود.

       پیروزی اخیر و تاریخی ایران در مذاکرات هسته ای نیز ظهور دوباره همان فرهنگ ایرانی است، همان پندار عقلانی و گفتار برهانی که امام قرارگاه آن را در نوفل لوشاتو بنا نهاد و دیپلماسی «زیر درخت سیبی» امام در نوفل لوشاتو تا «دیپلماسی بالکنی» هتل کوبورگ وین ادامه یافت.

                                                .

 معنای پنهان جمله ماندگار دکتر ظریف خطاب به «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در طی مذاکرات هسته ای مبنی بر این که «شما هیچ وقت یک ایرانی را تهدید نکنید» ، این است که ایرانی ها در تاریخ چندهزار ساله خویش از این تهدیدات بسیار شنیده اند و حمله های فراوانی را تجربه کرده اند، اما در نهایت تهدیدها را به فرصت تبدیل نموده و پا برجا و سربلند در میانه میدان ایستاده اند. این سخن بیش از همه توجه به تاریخ و تاکید بر فرهنگ و آیین این مرز و بوم دارد که قدرت نظامی در برابر آن خیلی کوچک است و در عمل ، مهاجمان بزرگ تاریخ را نیز به زانو در آورد، تربیت کرد و به خادم و خادمین فرهنگ و تمدن ایران بدل ساخت. فرهنگ و اندیشه ، بخش بارز هنر ایرانی است و سیاست و دیپلماسی در صورتی موفق است که براین بنیادهای فکری و فرهنگی تاکید داشته باشد.

      مگر نه این است که در همه عالم، ایران را با هویت فرهنگی و ادبیات فاخر عرفانی و سینمای اخلاقی و آثار تجسمی گرانسنگ و ... می شناسند؟ اگر روزنامه کثیرالانتشار و معتبر" گاردین" برای نخستین بار در تاریخ 94 ساله پس از توفیق مذاکرات به خط و زبان فارسی سرمقاله ای با عنوان :«توافق هسته ای ایران، پیروزی دیپلماسی» می نویسد، نشانه غلبه فرهنگ بر نظامی گری است.

       در طی مراحل پایانی مذاکرات، بالکن هتل قدیمی کوبورگ ، تبدیل به رسانه شد و توئیت و فیلم و فیس بوک دکتر ظریف در بالاترین حد متون رسانه ای خوانده و دیده شد. از هر کنش و واکنش مذاکره کنندگان هفت کشور، خوانشی صورت گرفت و «حوزه عمومی» وسعتی به اندازه «فضای عموم رسانه ای» یافت. آنچه در این مذاکرات حائز اهمیت بود، پیدایش زمینه و چرخش گفتمانی است که در سطح افکار عمومی و فرهنگ سیاسی هم در مقیاس ملی و هم در مقیاس بین المللی ظاهر شده است. گفتمانی که بر مدار" گفت و گو و مذاکره" می چرخد و صلح را بر جنگ و تفاهم را بر منازعه ترجیح می دهد.

       اثبات کارآمدی و فایده مندی منطق «گفت و گو و مذاکره» در جهانی که رنجور از زخم خشونت و زور سازمان یافته است کاری بود کارستان و باید به این روش و منطق هم در عرصه ملی و هم در عرصه بین المللی خوش آمد گفت. در طی این مذاکرات ، پهلوانی عقل را در میدان مذاکره شاهد بودیم و این هنر نوادگان سلمان فارسی بود.

       بعد از این نور به آفاق دهیم از دل و جان      که به خورشید رسیدیم و غبار آخر شد

     بدیهی است که  از دوراندیشی، درایت و نکته سنجی مقام معظم رهبری نیز  نباید غافل شد که با طرح موضوع «نرمش قهرمانانه» نقش اصلی را در هدایت تیم مذاکره کننده و دستاوردهای آن  ایفا نمودند، و فراموش نکنیم که برگ برنده سرداران جبهه دیپلماسی ایران،مجاهدت علمی دانشمندان هسته ای و خون پاک شهیدانی بود که در این عرصه به پای شجره طیبه انقلاب شکوهمند اسلامی ریخته شد.

       ریاست محترم جمهوری در دیدار با اصحاب فرهنگ و هنر اظهار داشت: هنر، انجام زیباترین و موثرترین کار با شیواترین بیان و زبان است. دولت یازدهم در طی 22 ماه ،بر این اساس وارد مذاکره با دنیا شد و  هنرمندانه با قدرت های جهانی بحث و مذاکره کرد  تا ثابت کند ملت ایران، ملت هنرمندی است که می تواند بزرگ ترین معضل خود را از نظر تاریخی و سیاسی با منطق حل کرده و حقوق ملت خود را به کرسی بنشاند.

 ایشان درادامه افزود: در سیاست خارجی که نحوه نگاه، لبخند ، سخن گفتن و ورود و خروج به نشست های خارجی معنا دار و تاثیرگذار است، آن گونه هنرمندانه رفتار کردیم که اگر مذاکرات موفق نبود، دنیا بپذیرد که ایران اهل" منطق و گفت و گو "بوده و هیچگاه میز مذاکره را ترک نکرده و به بهترین وجه به ابهامات پاسخ داده و مواضع خود را بیان کرده است .

در اولین سخنرانی دکتر روحانی در سازمان ملل متحد و نیز در پیامی از دکتر ظریف خطاب به آمریکا و متحدان غربی اش در رابطه با موارد فوق این بیت شعر فردوسی خود نمایی کرد.

              بکوشید نیکی به کار آورید               چو دیدید سرما بهار آورید

       اکنون جا دارد با الهام از موارد بالا به این نکته حائز اهمیت اشاره کنم که وقتی ما می توانیم در عرصه بین المللی با منطق و استدلال، "گفت وگو" و مذاکره در مقابل 6 قدرت بزرگ جهانی از حقوق ملت ایران پاسداری کنیم، چرا نتوانیم در سطح کشور و خانواده از این سرمایه معنوی سود ببریم؟ یکی از روزنامه ها در مقاله ای با عنوان «از مذاکرات وین تا خرده دعواهای زن و شوهری» آورده است: برای جامعه امروز ایران گفت و گوی «برد-برد» یک ضرورت می باشد. این واژه نباید تنها در سیاست خارجی خلاصه شود. در زندگی شخصی و تعاملات اجتماعی نیز نیازمند برقراری «گفت و گوی برد- برد» هستیم زیرا بیشتر بحران های زندگی ناشی از «نبود گفت و گو» و" فقدان مذاکره است".  و در ادامه می افزاید: باید فرهنگ «گفت و گوی برد – برد» را به خانه ها برد، به مدرسه، به محل کار برد و باید آموخت که راه حل اختلافات در هر سطحی (چه ساده و چه پیشرفته) رسیدن به یک توافق است.

       در این راستا به سرگذشتی عبرت انگیز اشاره می کنم تا معجزه "گفت و گو "در سطح مسائل خانوادگی روشن شود.

     در سال 1390، یکی از دانشجویان اینجانب در مرکز آموزش عالی امام خمینی«ره» وزارت جهاد کشاورزی با من تماس گرفت و با صدایی غیر عادی  اظهار داشت: استاد تو خدمتی به ما کرده ای که غیر قابل وصف است و ... ابتدا تصور کردم به من طعنه می زند و مثلا در درسی به او نمره کم داده ام یا .... ولی با ادامه صحبت دریافتم ایشان در بیان خود صداقت دارد. وقتی از او خواهش کردم تا داستان این خدمت را بازگو کند، تاکید نمود که باید حضوری پیش شما بیایم . قراری در روابط عمومی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی گذاردیم و ایشان سرموقع با جعبه شیرینی  به محل کار ما آمد.

      این خانم فهیم و خردمند داستان را این گونه شرح داد: استاد؛ ما خانواده ثروتمندی هستیم و این ثروت زیاد( زمین و باغ و...) که در میان فامیل مشترک است، به علت تقسیم نشدن در زمان حیات پدرانمان، از 30 سال پیش تاکنون عاملی تعیین کننده در اختلافات عمیق، و کینه های ناشی از آن بوده است. نوروزهای متوالی، اعیاد پیاپی، مناسبت هایی نظیر ازدواج و .. پشت سرگذاشته شد و ما نه تنها به یکدیگر گرایشی نداشتیم، بلکه به قول امروزی ها سایه هم را می خواستیم با تیر بزنیم .

       حل این معضل از طریق مراجع قانونی حل اختلاف نظیر قوه قضائیه، شهرداری، ثبت اسناد و .... در طی این مدت طولانی امکان پذیر نشد تا این که یک بار بعد از اقامه نماز مغرب یاد سخن شما در درس "نظریه های ارتباط جمعی" افتادم که در بحث «ارتباطات مشارکتی» لزوم تعامل دانش بومی و آکادمیک را در پیشبرد توسعه پایدار  مطرح ساخته و به جایگاه «تجربه کهن سالان» و نقش آفرینی آنها در مسیر ترویج کشاورزی در روستا ها اشاره نمودید.  با خود اندیشیدم آیا می توان از این ظرفیت یعنی شهادت پیرمردها و پیر زن های محل و فامیل در جهت رفع این مشکل استفاده کنم؟ با چند تن از عقلای خانواده های درگیر، موضوع را در میان گذاردم که خوشبختانه از آن استقبال کردند.

       با جمع کردن تعدادی از افراد کهن سال و در عین حال هوشمند و نقل روایات آنها از نشانه هایی نظیر درخت قطع شده، دیوار شکسته، راه آب مسدود شده و .... که بر مالکیت هریک از افراد مدعی گواهی می داد ،این بحران عمیق که رشته های فامیلی را از هم گسسته و بذر کینه و دشمنی افکنده بود، ظرف مدت کوتاهی حل شد . با میانجیگری آنها فضایی از همدلی و محبت و رفع کدورت به وجود آمد و نور آرامش حیات بخش ، پیکره افراد فامیل را روشن کرد و نهایتا اظهار داشت کاربرد عملی درس "نظریه های ارتباط جمعی" در زندگی ما این گونه ظاهر شد و به این خاطر فامیل ما از شما تشکر و سپاسگزاری می کنند.

       آنچه در متن این موارد می توان یافت،" معجزه گفت و گو، مذاکره و تفاهم" است.

      باشد که ما بتوانیم در زندگی شخصی و اجتماعی خود مهارت" گفت و گو "را نهادینه سازیم.

      در پایان یکی از پیام های شبکه های اجتماعی را که می تواند نمادی از "گفت و گو "باشد و با مضمون تعامل دو قطره آب، ساخته و پرداخته شده، و به طور کلی ترسیم کننده" قدرت فرهنگ" است، یادآور می شوم.

       دو قطره آب که به هم نزدیک شوند، تشکیل یک قطره بزرگ تر می دهند . اما دو تکه سنگ هیچگاه با هم یکی نمی شوند. پس هرچه سخت و قالبی تر باشیم، فهم دیگران برایمان مشکل تر ودر نتیجه امکان بزرگتر شدن مان نیز کاهش می یابد.

      آب در عین نرمی و لطافت در مقایسه با سنگ به مراتب سرسخت تر و در رسیدن به هدف خود لجوج تر و مصمم تر است.

      سنگ پشت اولین مانع جدی، می ایستد، اما آب راه خود را به سوی دریا می یابد. در زندگی معنای واقعی سرسختی ، استواری و مصمم بودن را در دل نرمی و گذشت باید جستجو کرد و ....

                   مدارا خرد را برابر بود                               خرد بر سر دانش افسر بود  
                       کسی کش خرد باشد آموزگار                     نگه داردش گردش روزگار