همزیستی روزنامه‌های کاغذی و الکترونیک

جهان «سایبر» با انقلاب دیجیتالی خود تا کنون لرزه‌های زیادی در زمین نشریه‌های کاغذی ایجاد کرده و به دور است که زین‌ پس، لرزه‌های عظیم‌تری در نیفکند. بی‌گمان در آینده نزدیک، تنها آن‌دسته از نشریه‌های کاغذی امکان ادامه کار خواهند یافت که دگردیس به نشریه‌های الکترونیک شوند و فقط آن گروه از نشریه‌های الکترونیک در جهان «وب» پایدار خواهند ماند که نویسندگانی اندیشمند و روزنامه‌نگارانی استخوان خردکرده و ابرمتخصصان رایانه‌ای را در اختیار بگیرند و خوانندگان جدی‌ و وفاداری دست وپا کنند که بالای نوشتارها و جستارها و مقاله‌ها، جرینگی پول بدهند و به جایش از اخبار، به رایگان استفاده کنند. در آینده، یک روزنامه مشهور و پرخواننده کاغذی که عمری در جهان واقعی و روی زمین راه رفته است، چگونه پا به جهان «وب» و رویایی خواهد گذاشت که دچار کابوس نشود.‏ اینک روزنامه‌های کاغذی با آگهی‌ها سر می‌کنند و پرشمارگان و کم‌شمارگانش، به هر زحمت منتشر می‎شوند و خود را به دست خوانندگان می‌رسانند. اما در جهان «وب»، اگر هم آگهی‌ها را بتوان در نسخه‌های الکترونیک گنجاند، به گونه‌ای که بی جابه‌جایی تصویر(و آزردن چشم کاربر)، باز هم محدود خواهد بود و جوابگو هزینه‌ها نیست، از این‎رو روزنامه‌های الکترونیک، دلبسته آگهی‌های بازرگانی نیستند و ناچارند اخبار و مقاله‌های خود را پولی کنند؛ ولی واقعیت این است که روزنامه‌های کاغذی را آگهی‌دهندگان و جذب‌شدگان به آگهی می‎خرند. به دیگر سخن، روزنامه‎های کاغذین بر کاکُل پول صاحبان ‌آگهی و آگهی‌خوانان می‌چرخد، نه شمارِ اندک روزنامه‌خوانان و خبرخوانان و مقاله‌خوانان دانشگاهی و فرهیخته و باسواد و اهل مطالعه. حال پرسش این است که در این حاکمیت پول و سرمایه و آگهی بر جهان نشر، آیا نسخه‌های الکترونیک که پرهزینه هم خواهد بود، دوام خواهند آورد؟ شاید با یارانه دولت‌ها، که آنگاه مستقل‌بودن دیگر بی‌معنا خواهد بود، همان ویژگی‌ای که تا کنون نشریه‌های الکترونیک، خود را از نشریات سنتی متمایز می‌دیدند. دگردیسی شتابان‏ دو سه سال پیش، هفته‌نامه «نیوزویک» آمریکا نوشت که پس از 8 دهه، از این پس تنها به شکل الکترونیک در خدمت خوانندگان خود خواهد بود. البته نیوزویک در گام‌نهادن در این مسیر تنها نبود، پیش از آن، مجله‌ها و روزنامه‌های دیگری نیز با دل‌کندن از کاغذ، به جهان سایبر کوچیده بودند. در ایران نیز روزنامه «خبر» پس از یک دوره انتشار کاغذی، اینک یک روزنامه متعلق به جهان سایبر است. با توجه به این آمار که گشت اینترنتی که‌ 90 درصد کاربران کشور در محیط سایت‌های ایرانی است، گمان می‌رود نشریات الکترونیک در ایران با پیشواز مواجه شوند و کارشان توجیه اقتصادی داشته باشد. پیشترها ایراد این بود که روزنامه الکترونیکی، بوی چوب و طبیعت نمی‌دهد و یا نمی‌توان آن را لول کرد و یا تا زد و همه‌‌‌جا با خود برد و در فرصت‌های کوتاه از جیب درآورد و کم کم خواند. امروز برخی گجت‌های آزمایشی ساخته‌شده که نمونه‌ای از روزنامه‌های الکترونیک آینده خواهند بود، به نازکی کاغذند و همه ویژگی‌های روزنامه‎های چاپی را دارایند؛ افزون بر این اگر حوصله خواندن خبرهای کوتاه نیست، می‌توان آن‌ها را به شکل انیمیشن دید و به صدای گوینده گوش کرد و یا کلیپ‌های خبری زیرنویس‌دار(‏Subtitle‏ ) را تماشا کرد. در کنار هم اینک در برخی از شهرهای کشور مانند انزلی و گلپایگان، تارنماهایی مانند انزلی‌کلاب و یا آخاله (پسرخاله!) پدید آمده‌اند که بسان یک رسانه محلی، بازتاب‏‎دهنده رویدادها و اخبار شهر و روستاهای دور و برند و توانسته‌اند با انتشار پیوسته، کاربران زیادی را جذب خود کنند. محمود نیکنامی ـ مدرس دانشگاه و مدیر سایت خبری/ فرهنگی آخاله، با گریز از آینده‌خوانی، بر این باور است که همه(روزنامه‌ها و مجله‌های دیجیتال و کاغذی) را باید در کنار هم بخواهیم و ببینیم و دست‌کم این رویه، امروز بهترین است تا در آینده چه پیش آید. او در ادامه گفت وشنود با روزنامه اطلاعات، با گویشی گلایه‌آمیز می‌افزاید: روزنامه‌های کاغذی باید به سایت‌ها (روزنامه‌ها و مجله‌های خبری الکترونیک) اهمیت بدهند و اگر از یادداشت‌ و مقاله و اخبار آن‌ها بهره می‌‌برند، منابع را درج کنند. و سپس ارتباط آخاله با روزنامه‌های محلی را یادآور می‌شود: در این مورد می‌توانم از همکنش و ارتباط دوسویه‌ای که میان سایت آخاله و روزنامه محلی صدای گلپایگان وجود دارد، نام ببرم. تعامل نزدیک ما سبب شده است که این روزنامه از بیشترین نوشته‌ها و مقاله‌های آخاله با ذکر منبع استفاده کند. البته ما در خبررسانی پیشگام نیستیم، چون تخصصش را نداریم، از این رو سایت آخاله، بیشتر ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی دارد. در سایت خبری آخاله مگر بازتاب اخبار روز که از خبرگزاری‌های رسمی کشور می‌گیریم، مقاله‌هایی همچون در محضر بزرگان نیز چاپ می‌شود که خودم می‌نویسم که سخنان و دل‌گفته‌های آدم‌های قدیمی است؛ گاهی به آدم‏‎های کهنسال بر می‌خورم و بی آن که درخواست کنم، از گذشته‌های دور می‌گویند و من حرف‌هایشان را تنظیم و در سایت بازتاب می‌دهم. به گفته محمود نیکنامی، سایت خبری/اجتماعی/ فرهنگی آخاله در میان اصفهانی‌ها و گلپایگانی‌های خارج از کشور نیز خواننده دارد: «روی هم‌رفته کاربران ما زیادند. معمولا مردم پس از روزنامه‎های کاغذی، سری هم به سایت‌های خبری می‌زنند، در حالی که در مورد ما برعکس است. از این رو احساس می‌کنیم موفقیم و موفقیت خود را در گرو دو گزاره پرهیز از گرایش‌های سیاسی خاص و لینک‌ندادن به نشریه‌های تندرو می‌دانیم. تا امروز رویدادها نشان داده است که نشریه‌های کاغذی پس از مدتی، به جهان سایبر می‌روند و ادامه راه می‌دهند، و پیش نیامده است که یک نشریه سایبری، کاغذی شود؛ نیکنامی از این که روزی آخاله الکترونیک را مکتوب هم ارایه کند، آن روز را خالی از استرس نمی‌بیند و در برابر پرسش من که چرا؟ می‌گوید: چون جبران اشتباه در روزنامه یا مجله کاغذی ناممکن، ولی زدودن آثار اشتباه در وب، امکان‌پذیر است. ‏ ارتباط دوسویه کافه‌ها و قهوه‌خانه‌ها در دوره‌ای از تاریخ کشور ما، ماهیتی روشنفکری داشت و گونه‌ای پاتوق بود. انگاره دکتر ابراهیم جعفری ـ مدرس ارتباطات دانشگاه و روزنامه‌نگار سایبر، از رسانه‌های الکترونیکی امروز نیز، گونه‌ای پاتوق است: «برای مردم کوچه‌وبازار، «پاتوق» مکان آدم‌های بی‌خیال و سر در گم را تداعی می‌کند؛ ولی این واژه در ادبیات جامعه‌شناسی، فاخر و دارای برجستگی ویژه و معادل حوزه عمومیpublic sphere‏ است، فضایی برای شکل‌دادن گفت‌وگو» او در ادامه گفت‌وشنود با روزنامه اطلاعات، درباره خوبی‌های روزنامه سایبر می‌‎افزاید: اولین خوبی آن، تمرکززدایی است و دوم این که بر مشارکت‌های محلی‎(partnership)‎‏ (از مفاهیم بنیادیِ مطرح جهان) می‌افزاید. مشارکت از مهم‌ترین مولفه‏های زندگی در عصر حاضر به شمار می‌رود. اگر در زمان‌های گذشته، از آن، بیشتر کمک‌های جسمی و مالی به ذهن متبادر می‌شد، امروز ایده‌پردازی، ارائه دیدگاه و فعال‌سازی ذهن‌ها برای پیشرفت و توسعه معنا می‌دهد‎.‎ او می‌گوید: اینک گستره دانش و آگاهی، اندیشه انسان معاصر و الگوی زندگی او را تحت تاثیر قرار داده و انگیزه مشارکت‌های آگاهانه او را در تحولات جامعه جدید فراهم آورده است. برای همین، سازمان ملل متحد در گزارش‌های توسعه انسانی خود تاکید می‌کند که مشارکت، مساله مهم عصر ما است‎.‎ دکتر جعفری می‌افزاید: مشارکت به معنی حضور همه مردم در تصمیم‌گیری‌های گوناگون است که بر وجود آزادی بیان و حق اظهارنظر همه افراد جامعه در حوزه‌های گوناگون، استوار است. مشارکت و ارتباطات، لازم و ملزوم یکدیگرند، برای همین اینک «رسانه‌های ‌ارتباطاتی مدرن» از بنیادی‌ترین عوامل زمینه‌ساز مشارکت‌اند. رسانه‌های محلی دکتر ابراهیم جعفری، یکی از کارکردهای رسانه‌های مدرن دیجیتالی محلی(مانند روزنامه‌ها و مجله‌های الکترونیک محلی) را توسعه هویت‌های ‌فرهنگی و اجتماعی می‌داند و باور دارد: «با گسترش رسانه‌های محلی الکترونیک، از ظرفیت و توانایی بالقوه مردم به منظور ایجاد تحرک و تغییر بهره‌برداری خواهد شد؛ در همین راستا، مشارکت هم تولید می‌شود و هم پرورش می‌یابد. افزون بر این، توجه به نیروهای مستعد بومی، حفظ فرهیختگان، کمک به وحدت و انسجام ملی و توسعه محلی، می‌تواند از دستاوردهای رسانه‌های دیجیتال محلی باشد‎.‎ ‏«آخرین نظریه‌پردازی‌های ارتباطات بر مخاطب‌محوری و جلب مشارکت‌ خواننده، پای می‌فشارد و در این میان، رسانه‌های دیجیتال محلی، نسبت به دیگر وسایل ارتباطی(محلی) دارای اثربخشی ویژه‌ای است، زیرا در دنیای مجازی، مخاطب به مراتب آسان‌تر و سریع‌تر می‌تواند نسبت به یک موضوع واکنش نشان دهد و بازخور اجتماعی‌اش را ببیند.» دکتر جعفری با سخن بالا، همچنین معتقد است: مخاطب فعال و جستجوگر رسانه‌های دیجیتال، به همان میزان که دریافت‌گر اطلاعات است، تمایل به بازتاب دیدگاه و ارسال ایده‌های خود نیز دارد؛ به دیگر سخن او خواستار فقط دانلود(ذخیره داده‌ها) نیست، بلکه دوستدار آپلود(فرستادن داده‌ها) نیز هست‎.‎‏و دوباره گریزی به گستره مفهوم پاتوق می‌زند: «رسانه‌های دیجیتال با ایجاد پاتوقی برای گفت‌وگو، سبب خیر مشترک و گستره خرد جمعی ‌شده‌اند و بیش از رسانه‌های مکتوب، رفع نیازها و قدرت مخاطب را پوشش داده‌اند‌ و فرصتی برای هویت‌نمایی او فراهم آورده‌اند. منظور از گفتگو، روش دستیابی به حقیقت است، یعنی امکان این که فهم و نظر دیگری را دریابیم و نقد کنیم و همزمان آرا و عقایدمان را آنلاین در اختیار فهم او قرار دهیم تا به برداشتی مشترک و یا نزدیک به هم برسیم؛ بنابراین گفتگو بیشتر به واژه دیالوگ نزدیک است و نه به تنهایی سخن‌گفتن و یا حرف‌زدن‌های طولانی و انحصار در کلام و یا به گفته گذشتگان، متکلم وحده! به گفته سقراط، گفتگو مانند هنر مامایی، کمک به خلق یک مفهوم «عصاره خرد همگانی» است! مهمانان «مک ‌لوهان» گذشتگان می‌گفتند که دنیا آنقدر کوچک است که انسان‌ها هر چقدر هم از یکدیگر دور شوند، روزی به هم می‌رسند. امروز این نگره در جهان غیر واقعی سایبر، به واقعیت پیوسته است. سخنان دکتر ابراهیم ‎جعفری در این مورد: «‌اینک به یاری فناوری‌های نوین ارتباطی، همه ما مهمان دهکده جهانی(مارشال مک‌لوهان)‌ شده‌ایم. همان‌گونه که جهانی‌شدنglobalization ‎‏ (نه فقط به معنای اقتصادی)، سرنوشت همه کشورهاست، به میدان‌آمدن روزافزون نشریه‌های الکترونیک نیز گریزناپذیر است؛ اما محلی‌شدن‏localization ‎‏ نیز روی فعال دیگر سکه است؛ به همان میزان که انسان، رویکردی جهانی دارد، گرایش‌‌های محلی نیز دارد، که امروز در شمایل نشریه‌های محلی، رخ نموده است.» او که روزنامه‌های سایبر را فرصت نیکویی می‌داند، می‌افزاید: «به یاری نشریه‌های الکترونیک محلی، این فرصت پیش‌آمده است که افراد دور از وطن نیز در ارتباطی دوسویه، خلاهای روحی و روانی خود را پر کنند و تا حدی به ساحل آرامش برسند. با بررسی‌ای که انجام داده‌ام، اینک دوسوم کاربران یک مجله الکترونیک فرهنگی/ خبری شهر من، ماندگار در خارج‌اند. اعداد(درصدها) این پیام روشن را دارد که اگر یکی از همشهریان ما در پاریس، نیویورک و یا توکیو تحصیل یا زندگی می‌کند و مرزهای وطن را درنوردیده است و با گستره جهان تعامل دارد، از وابستگی‌هایش به الگوهایی مانند نوروز و شب یلدا و مناسبت‌های مذهبی کاسته نشده است و می‎کوشد با رسانه‌های دیجیتال محلی- که به روحیاتش نزدیک‌تر است ـ بستگی‌اش را با نمادهای میهن‌اش حفظ کند.همین سایت خبری/فرهنگی مورد بررسی من، توانسته است در 10 سال گذشته، در ابعاد هویتی، یعنی شناسایی استعدادها، معرفی چهره‌های علمی، ادبی، هنری و مذهبی شهر، درج خاطرات، عکس‌های تاریخی، اشعار و گویش‌های محلی، نقش برجسته‌ای داشته باشد.‏‎ ‎آمار بالای بازدیدکنندگان همین نشریه الکترونیک، نشانگر اعتماد کاربران به آن است که در روندی 10 ساله پدید آمده است. پیشنهاد به روزنامه‌های سایبر ‏ ‏‌دکتر ابراهیم جعفری، که تجربه همکاری دوسویه‏‎‏ و همزمانی با روزنامه‌های چاپی و سایبر را دارد، بر این باور است که نشریه‌های الکترونیک محلی برای گستره فعالیت‌های خود می‌توانند با طرح مسائل شهری (عمرانی،کشاورزی، آموزشی، صنعتی و...) و نظرخواهی از مردم(موافق و مخالف)، فضایی برای همکُنشی و برخورد افکار و اندیشه‌ها فراهم آورند؛ تا هم به نهادینه‌شدن نقد بینجامد و هم از نیروی فکری و علمی شهروندان استفاده شود. ‏ به گفته او، اینک جای خالی گزارش و مصاحبه به عنوان 2 سبک(ژانر) خبری در برخی از نشریات الکترونیک، احساس می‌شود. او می‌گوید: «یک گزارش خوب ـ بازتاب دهنده نقاط قوت و ضعف فرآیند پیشرفت یک طرح محلی- فرصت‌ها و تهدیدها را نمایان می‌سازد و با گفت وشنود با دست‌اندرکاران، افکار عمومی را حساس و فعال می‌کند و می‌تواند اهداف از پیش بیان‌شده را مورد بررسی قرار دهد و به تحقق‌شان یاری رساند؛ به ویژه این که گزارش و بازتاب فعالیت‌های سازمان‌های خصوصی و مردم‌نهاد‏NGO ‎‏ در همه زمینه‌ها، فضای خوبی از خدمات داوطلبانه را در جامعه به وجود می‌آورد‎.‎‏ ‏ همچنین توسعه روستایی و شناسایی استعدادهای مناطق محروم، می‌تواند بخشی از فضای نشریات الکترونیک محلی را به خود اختصاص دهد. معرفی روستاها و هنرهای خاص آن‌ها، چهره‌های فرهنگی و دیگر ظرفیت‌های روستایی می‌تواند به شناسایی روستاها و تثبیت جایگاه آن‌ها کمک کند که‎ ‎در این میان، شایسته است از دانشجویان رشته‌های علوم انسانی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا به ویژه علوم ارتباطات دعوت به عمل آید، تا با پژوهش و تحقیق در قــالب پــایان‌نامه‌های دانشگاهی، نــشریات الکترونیک را پربار سازند. دکتر جعفری می‌افزاید: به گمان من، ضرب‌المثل «نو که می‌آید به بازار/کهنه می‌شود دل‌آزار»، در عالم ارتباطات بی‌معنی است. رسانه‌های مکتوب و نشریات الکترونیک، دشمن هم نیستند، به گونه‌ای که لازمه حضور یکی، حذف دیگری باشد، بلکه حبیب یکدیگرند، به طوری که می‌توانند یک منظومه ارتباطی را در جامعه سامان دهند‎.‎‏ امروز روزنامه‌های محلی مکتوب و رسانه‌های دیجیتال، مکمل هم هستند و هریک به فراخور استعداد خود، یک نیاز ارتباطی را پوشش می‌دهند. به هر رو تعامل این رسانه‌ها می‌تواند موجب هم‌افزایی فرهنگی شود و استفاده دلخواه از وسایل ارتباطی را در همه گروه‌های اجتماعی فراگیر سازد‎.‎ ع.درویشی     ****************************** بخش دوم تاریخ خبر: دوشنبه 16 شهریور 1394-23 ذیقعده 1436ـ 7 سپتامبر 2015ـ سال نودم - شماره 26247 چشم‌انداز نشریه‌های مکتوب در عصر رسانه‌های الکترونیک ‏- بخش دوم و پایانی پایکوبی جنگل‌ها در سایه روزنامه‌های سایبری‏ بالای شعرش تایپ کرد «پیشکش به سردبیر مجله» و فایل را نبست و باز گذاشت. هنگامی که سردبیر مجله از راه رسید، پشت میزش نشست و شعر را خواند:‏ ‏«آوای روزنامه‌های شهر پر از خبرهای تازه اما آوای جنگل خاموش...»‏ پرسید: چرا شعر به این خوبی را روی کاغذ ننوشتی؟ پاسخی نداد و به‌‍‌جایش پرسید: چاپش می‎کنید؟ سردبیر مجله خاموش ماند؛ پس از لحظه‌ای گفت: «چگونه شعری درباره عشق به جنگل را در یک مجله کاغذی که دوست جنگل نیست، چاپ کنم؟» گفت:«حالا پی بردید چرا روی کاغذ ننوشتم؟» در میان کابوس‌های جنگل، یکی هم آوای ماشین‌های چاپ است که در گوش جنگل، صدای تبر می‌دهد. به راستی انبوه نشریه‌های کاغذی با شمارگان میلیونی، برای سرپا ماندن، چند درخت را سرنگون می‌کنند؟ ‏ شاید گفته شود که بیشتر این کاغذها وارداتی است، اما نباید از یاد برد که درختان، خواهرخوانده یکدیگرند و افتادن یک درخت در آن سوی جهان و در جنگل‌های آمازون یا روسیه، همزمان است با سرازیر شدن اشکی از چشم درختان این سوی جهان! اما نشریه‌های سایبر، تبر درختان نیستند. با همه ایرادهایی که به روزنامه‌های الکترونیک گرفته می‌شود که دیتاسنترها به گرمایش زمین می‌افزایند، از این نشریه‎ها بوی جنازه درختان به مشام نمی‌رسد! افزایش روزافزون ضریب استفاده از اینترنت در همه کشورهای جهان، منجر به کاهش خوانندگان نشریه‎های کاغذی شده و آن‌ها را واداشته است که نسخه آنلاین نیز ارایه کنند و دارای خوانندگان افتخاری جدیدی شوند که تا کنون نداشته‌اند. البته این خوانندگان جدید، پولی برای خوانش روزنا‌مه‌های آنلاین نمی‌پردازند و همان‌گونه که گفته شده، افتخاری‌اند. البته نسخه‌های الکترونیک روزنامه‌های نامدار، جای خالی روزنامه‌های سایبر را (با آن همه امکانات) پر نمی‌کنند. ‏ در این میان، یکی از تفاوت‌ها (میان روزنامه سایبر با چاپی) خود را در اخباری که در روزنامه‌های سایبر، دمادم نوبه‌نو می‌شود، نشان می‌دهد؛ همچنین روزنامه سایبر، بی‌نیاز از کیوسک‌های تکفروشی است و در شهر و کوه و بیابان در دسترس قرار دارد و زمان‌بردار نیست و دارای امکاناتی مانند ارتباط دوسویه و «چت‌آنلاین» سردبیر با کاربران، انتشار خبر در کسر ثانیه و همچنین در 24 ساعت شبانه روز، نماآهنگ و گرافیک پویا است و خواننده را وارد فضای سیبرنتیک تحریریه می‌کند، به گونه‌ای که احساس ‌کند در فرایند تولید روزنامه نقش دارد. غول روزنامه‌های الکترونیک اینک با پیشرفت و گسترش روزافزون اینترنت، ارتباطات به گونه‎ای دگرگون شده است که روزنامه‌های چاپی و کاغذی، در برابر خود به جای دو رقیب مانند رادیو و تلویزیون، صدها رقیب می‌بینند. چرا که پدیده ژورنالیزم اینترنتی، مدام در حال زایش تکنیک‌های نو برای ارتباط هرچه نزدیکتر با کاربران است و این به معنی واپس‌ماندگی و هرچه غیرجذاب‌تر شدن روزنامه‌های سنتی است. ‏ روزنامه‌های الکترونیکی شخصی و گروهی با رشد شتابان خود در یک دهه گذشته، جهان «وب» را قرق‌ کرده‌اند؛ برخی از این روزنامه‌ها، فرا روزنامه‌اند و نسخه آنلاین روزنامه‌های کشورهای آسیاسی و حتی کتابخانه اختصاصی در اختیار مشترکان خود قرار می‌دهند و با انواع سرگرمی و تفریح، نیازهای گوناگون آنان را برآورده می‌سازند تا هرچه‌ بیش‌تر از روزنامه‎های کاغذی، بی‌نیاز شوند. مزیت‌های انگیزه‌ساز روزنامه‌های چاپی نیاز به ترابری هوایی برای دستیابی به خوانندگان فرامرز دارند، ولی روزنامه‌های الکترونیک نه. با همین روزنامه‌های الکترونیک، تمرکزگرایی، سست و جریان آزاد حقیقی اطلاعات در جهان اینترنت رخ داده است، زیرا روزنامه‎های نامدار، دچار ملاحظه‌کاری و میانه‌روی‌های فراوانند. امکانات دسترسی به روزنامه الکترونیک، یک «نوت‌بوک» و «مودم» است. صاحبان روزنامه‌های سایبر، دچار ناراحتی وجدان نابودی جنگل‌ها و نگران گرانی قیمت جهانی کاغذ نیستند. مواد پِرتی و ضایعات و رنجِ تهیه کاغذ و مشکل ترافیک ندارند؛ در هزینه‌هایشان از جمله هزینه تهیه ساختمان و دفتر کار، صرفه‌‌جویی چشمگیری رخ داده است. آنان دلواپس مشکلات جوهر، کیفیت چاپ و چاپخانه نیستند و برگشتی ندارند و کاربران مشترک آنان می‌توانند خبرهای تازه را در ساعت یک بعد از شب هم بخوانند، در حالی که روزنامه‌اش بامداد فردا منتشر می‌شود.‏ اکنون «خود روزنامه‌نگاران» مستقل و خودجوش و نابغه‌ای پدید آمده‌اند که با چیرگی بر زبان انگلیسی، بدون داشتن دفتر و مدیر خبر و خبرنگار و کارمند و ویراستار و امکانات وسیع، خود به تنهایی و در 24 ساعت شبانه/روز، اخبار روز محلی را به شکل کلیپ و تکست تهیه، ویرایش و با نوت بوک، در روزنامه سایبر خود بازتاب می‌دهند و هزاران کاربر دارند و از راه تبلیغات، درآمد سرشار. مریم یوسفی ـ مدرس نرم‌افزار، در مورد روزنامه‌‌های اینترتی می‌گوید: روزنامه‌ سایبر، بر پایه اینترنت و تکنیک انتشار چند رسانه‌ای اخبار بر صفحات وب، یا تارنما و یا یک شبکه آگاهی‌رسانی است، که هر روز با پیشواز بیشتری از سوی اینترنت‌نوردان روبه‌رو می‌شوند. او می‌افزاید: کاربران، چنان سرگرم اینترنت‌نوردی روزانه و شبانه هستند که زمانی برای خواندن روزنامه‌های کاغذی برایشان نمی‌ماند. میلیون‌ها تن از این اینترنت‌نوردها همان روزنامه‎خوانان کاغذی دیروز هستند که اینک زحمت رفتن به کیوسک‌های روزنامه‌فروشی را به خود نمی‌دهند و حتی تلویزیون هم برایشان جاذبه همیشگی را ندارد و دوست دارند اخبار را در جهان سایبر پی بگیرند. ‏ کاربران و اینترنت‌نوردان، برتری می‌دهند به جای رفتن به خیابان‌ها و مراجعه به کیوسک‌های روزنامه‌فروشی با آسایش‌طلبی، جلوی نوت‌بوک خود بنشینند و به خواندن روزنامه‌های سایبر سرگرم شوند. آنان(کاربران بی‌حوصله وصبر امروز)، تحمل انتظار آمدن روزنامه‌های بامداد فردا را ندارند و نه حتی پخش اخبار در هر 30 دقیقه تلویزیون را؛ بلکه خواهان خبرهای داغ در لحظه هستند.‏ همین توقع‌ها سبب شده است که کار در روزنامه‌های سایبر، به کلی متفاوت از روزنامه‌های کاغذی شود و به روزنامه‌نگاران آموزش دیده و آشنا با تکنیک‌های نوین رقابت و کارمندان متخصص رایانه، نیاز داشته باشد. پیش‌بینی می‌شود که روزنامه‌نگاری سایبر، در آینده، بی‌نیاز از اینترنت شود و به شیوه بلوتوث، اخبار را برای مشترکان محلی خود و بر روی کاغذ الکترونیکی که در جیب کاربر در خیابان و یا بیایان قرار دارد، بفرستد. به گفته یوسفی، روزنامه سایبر، نه روزانه، بلکه شاید بیش از 2 بار در روز، نوبه‌نو شود و امکانات ویژه و آنلاین مانند ارتباط‌های دوسویه، چت‌آنلاین و آزادی بیان در اختیار خوانندگان خود قرار دهد. همزمان کاربر با پیوند(لینک‌)های موجود، می‌تواند به فرامتن(سندهای مرتبط) موجود در اینترنت، به داده‌های بیشتری دست یازد. ویژگی روزنامه‌های الکترونیکی ‏ برخی روزنامه‌های کاغذی مانند مجله حجیم‌اند و تنها تفاوت‌شان با مجله، این است که سنجاق نشده‌اند! اما کاربران پرمشغله و دچار کمیِ وقت، دچار مشکل ورق‌زدن یا حمل چنین روزنامه‌هایی نیستند و قادرند تنها بخش‌های مورد علاقه روزنامه الکترونیک خود را درخواست کنند که برایشان فرستاده شود. ‏ از مهندس فریدون نهاوندی ـ برنامه نویس «وب» می‌پرسم: این که گفته می‌شود نسخه‌های الکترونیک مانند فروشگاه‌های اینترنتی، امکان تبلیغ کالا را ندارند، درست است؟ او می گوید: روزنامه‌های سایبر، توانایی ایجاد زیرساخت‌هایی برای پخش پیام‌های بازرگانی را خواهند داشت. ‏‎ ‎اگر آگهی در روزنامه‌های الکترونیک حذف شود، انگیزه ادامه کار برای روزنامه‌های نامدار و برای کوچیدن به فضای سایبرنتیک از میان خواهد رفت. اینک در جهان تبلیغات، البته میدان از آنِ سایت‌های بازرگانی است، که پیش‌بینی می‌شود، روزنامه‌های سایبر با فراگیر شدن و دارابودن خبرهای دست اول، این میدان را از سایت ها بربایند. - از دیگر نگرانی‌های این راه هم بگویید. نهاوندی می‌گوید: صاحبان کیوسک‌های مطبوعاتی نگران حذف تکفروشی‌های خود هستند و با شتاب فناوری‌های نو، باید روزنامه‌های الکترونیک، توانایی تهیه تجهیزات نوین را داشته باشند. آموزش متخصصان مجهز به دانش روز، از دیگر مشکلات است. در جهان سوم یا کشورهای رو به پیشرفت، سرعت اینترنت پایین و گران است. اینک روزنامه‌نگاری سنتی، پشت‌سر گذاشته شده است و هرکس، شب یک روزنامه الکترونیک راه‌اندازی و بامداد، منتشر می‌کند. این غیرتخصصی‌شدن هم شوق‌انگیز و هم نگران‌کننده است، زیرا تعهدی برای پایبندی به بنیادهای اخلاقی وجود ندارد. همچنین زیرساخت‌های موجود در کشورهای رو به پیشرفت بسنده نیست و امکانات اینترنتی سرورها، قدیمی و فرسوده است و کنترل و نظارت در کشورهای جهان سوم نیز کار با اینترنت را هم دچار کندی و هم فیلترینگ کرده است. کاغذهای الکترونیکی این صفحات نازک و منعطف از شماری «گوی» تشکیل‌شده که از بخش‌های سفید و رنگی ساخته شده‌اند و هریک دارای بار الکتریکی متفاوت است که با تغییریافتن، حروف یا تصویر را نمایش می‌دهند‎.‎ در تلفن همراه، تبلت و نوت‌بوک، برای نمایش پیوسته یک پیکسل رنگی، نیاز به مصرف نیروی برق مدام است؛ ولی جالب این که کاغذهای الکترونیکی برای نمایش حروف و تصاویر، صرفه‌جویند و تنها یکبار نیاز به انرژی دارند و لحظه بعد در آن نقطه، برق قطع می‌شود و تصویر نوشته یا عکس ثابت می‌ماند. بدین‌گونه بدون هدر رفت انرژی در کاغذهای الکترونیک، می‌توان به یک عکس نگاه کـــرد و یا نوشته‌ای را خواند، مــگر آن که نیاز به تغییر صفحه باشد. مانند چاپ روی کاغذ که تنها یکبار از مرکب و نیروی ماشین استفاده می‌شود. ولی ایراد کاغذ این است که یک‌بار مصرف است؛ در حالی که یک کاغذ الکترونیک، هزاران بار مورد استفاده قرار می‌گیرد. تفاوت کاغذ الکترونیک با همتاهای خود به همین‌جا ختم نمی‌شود. این کاغذ روشن، بر خلاف مونیتور، برای دیده‌شدن، نیاز به نور پشت صفحه هم ندارد و برای همین چشم را نمی‌آزارد و برخلاف مونیتور در زیر نور خورشید نیز نوشته‌هایش قابل خواندن است، یا در مکان‌های بی‌نور و تاریک! ویژگیِ ثابت‌شدن یک عکس یا تصویر یک نوشته بر روی کاغذ الکترونیک، سبب می‌شود که تصویر، دارای کیفیت بدون لرزش(یا کم و زیاد شدن نور) باشد، برای همین، کاربران از مطالعه نوشته‌ها بر روی کاغذهای الکترونیک خوشنودند. اما نوشته‌ها یا تصاویر بر روی نمایشگر تلفن همراه، تبلت و نوت بوک و دیگر نمایشگرها، تا ده‌‌ها بار در ثانیه، تازه‌سازی(رفرش) می‌شود که در درازمدت سوزش چشم می‌آورد. خوانش متن در ال.سی.دی و حتی ال.ای.دی سبب فرسایش دید و خستگی چشم می‌شود. اما حروف بر کاغذهای الکترونیک، خوانا و واضح است و کج و زوایه‌دار شدن آن در دست کاربر، ایجاد سایه نمی‌کند و از دور و بر نیز به خوبی قابل خواندن است؛ افزن بر همه این مزایا، بسیار ارزان هم است. با ساخت کاغذهای الکترونیک چندبار مصرف و نازک و تاشو و قابل لول‌کردن، انگیزه در صاحبان روزنامه‌های مکتوب برای سایبرشدن و استفاده از این کاغذها، بیش از پیش شده است. چون در آینده، کتاب‌ها را نیز در همین کاغذها مطالعه خواهد شد و ساخت کاغذ یک‌بار مصرف از چوب و برای چاپ نشریه و کتاب به اجبار یا به اختیار متوقف می‌شود! ایرادهایی که اینک کاغذهای الکترونیک از خود نشان می‌دهند، یکی این است که کاربر با آوردن یک تصویر جدید، سایه‌ای از تصویر پیشین و حروف‌های درهم رفته می‌بیند، که البته با چندبار رفرش‎کردن، برطرف می‌شود؛ شاید از همین‌رو، برخی کاغذهای الکترونیک، نخست، لحظه‌ای سیاه و سپس سفید می‌شود تا تصویر جدید بدون سایه جایگزین شود. روزنامه‌های سنتی ‏ در سه دهه گذشته، روزنامه‌ها در غرب با کاهش شدید خوانندگان رو‌به رو شده‌اند و این در حالی است که کاهش مخاطبان جوان‌تر، مدت‌ها پیش از پیدایش روزنامه‌های سایبر، آینــده را در پیش روی صاحبان روزنامه‌های چاپی، تیره کرده بود. چنــین چشم‌اندازی در دیگر قاره‌هــا نیز قابل رصد کردن است. خوشنود کننده نیست کــشوری که 80 میلیون جمعیت دارد، شـمارگان مجموع روزنامه‌های چاپی‌اش نزدیک به 2 میلیون باشد.‏ سخنان مریم یوسفی: روزنامه‌های چاپی جهان که زمانی از مسیر آگهی و تبلیغات بازرگانی، درآمدهای میلیارد دلاری داشتند، آن را از دست‌شده می‌بینند و در نتیجه کاهش این درآمد، شمار کارمندان در صنعت روزنامه‌نگاری سنتی نیز رو به کاهش نهاده است. به باور یوسفی، جدی‌نگرفتن فضای سایبر از سوی روزنامه‌هایی که چاپ‌شان 4 سده ادامه دارد، در نهایت به ورشکستگی آنان می‌انجامد که از هم‌اکنون با کاهش شدید خوانندگان سنتی خود مواجه‌اند.‏ او می‌گوید: مگر کسی در زمان اختراع کاغذ (با وفاداری به پاپیروس)، از نوشتن بر روی کاغذ، روی گرداند؟ فضای سایبر در حقیقت، یک رخداداد ناگوار نیست و پیش‌بینی ‌ناپذیر هم نبود. از چند دهه پیش، با آینده‌نگرهایی گفته می‌شد که روزی زمانِ جداشدن از روزنامه کاغذی فرا خواهد رسید؛ و آن روز، امروز است! نگارش از پاپیروس و چرم آغاز شد و روند چاپ با اختراع کاغذ ادامه یافت و طبیعی بود که به کاغذ الکترونیک بینجامد؛ و همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شود، فردا از کاغذ الکترونیک هم برخواهد گذشت و حروف (مانند سراب)، در فضا نقش خواهد بست و در حالی که روی صندلی لم داده‎ایم، حروف روزنامه را در هوای اتاق خواهیم خواند! به گفته او، در گذشته‌ها روزنامه‌های کاغذی از رادیو و تلویزیون آسیب دیده‌اند، ولی توانستند با نوگرایی، کمر راست کنند و به راه‌شان (آگاهی‌رسانی) ادامه دهند؛ اما با پدیده فضای سایبر، راه دیگری مگر کوچیدن بنیادی به این فضا وجود ندارد؛ انتشار همزمان چاپی و سایبر نیز به صرفه نخواهد بود. سه چهارم (بیش از هزار روزنامه آمریکا)، انتشار الکترونیکی هم دارند و روزنامه‌های غولی مانند نیویورک‌تایمز، واشنگتن‎پست و شیکاگو تریبیون، نزدیک به 100 متخصص برای انتشار نسخه‌های آنلاین خود به‌کار گرفته‌اند.‏ ‏- آیا در کشورهای رو به پیشرفت، دولت‌ها یاری‌گر نشریه‌های الکترونیک هستند، و اگر آری، ویژگی مستقل‌بودن آنان زیر سئوال نمی‌رود؟ ‏ مریم یوسفی: دولت می‌تواند در راستای حفظ جنگل‌ها، برای تشویق نشریه‌های الکترونیک، به آنان یارانه بدهد، تا با افزایش امکانات، خوانندگان بیشتری جذب کنند. البته بی‌ایجاد انگیزه نیز مدیران نشریه‌های کاغذی، گرایش به سایبر شدن دارند و نمونه‌اش نیز نسخه‌های آنلاینی است که ارایه می‌کنند. ‏ ع.درویشی codex24x