دکتر ابراهیم جعفری
حال زمین خوب نیست (2)
نکوداشت مهندس حسین عبیری گلپایگانی فریادگر حفظ محیط زیست
آب وهوا و خاک که در اختیار ماست ارکان هستی اند و بهای محیط زیست خالق چو کرده خلق ، بیا حرمتش بدار تکریم کن زِ لطف ، خدای محیط زیست دریا و دشت و چشمه و صحرا و جویبار هریک نشانه ای زِ صفات محیط زیست از روی جهل گر ننهی ارج ، قدر خاک نشناختی تو قدر و بهای محیط زیست شاید که با اصول مدیریت صحیح فکری شود به حفظ و بقای محیط زیست "محمد رضا امیری"
ناآگاهی بشر روی زخم های زمین نمک می پاشد ؛ زخم هایی که به دلیل ندانم کاری انسان درمان نمی شود ، به طوری که زندگی نسل های آینده را نیز با مشکل مواجه می گرداند. سدها رودخانه ها را می شکنند، جاده ها جنگل را ، دود خودروها آبی آسمان را خط می زند ، صدای گوش خراش اگزوزهایشان نغمه های پرندگان را دستخوش مخاطره قرار می دهند و... این ها گوشه ای از غفلت بشر است که باعث تخریب طبیعت شده است. علت درمان نشدن زخم های زمین را باید در جهل انسان ها جستجو کرد و این که بسیاری از هم نوعان نحوه تعامل با زمین را نمی دانند و از مسئولیت خود در حفظ محیط زیست و منابع طبیعی بی خبرند. آموزش و فرهنگ سازی اثربخش ترین فعالیت هایی هستند که می توان برای حفظ محیط زیست کشور دنبال کرد و این آگاهی را در جامعه افزایش داد که انسان ها از منابعی استفاده می کنند که به نسل های آینده نیز تعلق دارد و به همین دلیل باید احترام به محیط زیست را فراگیرند. آموزش های زیست محیطی را باید اساس توسعه پایدار دانست ؛ زیرا تا زمانی مردم نحوه تعامل درست با طبیعت را فرا نگیرند ، نمی توان به حل مسائل زیست محیطی امیدوار بود. قبل از فعال شدن سازمان های مردم نهاد (NGOs) ، نقش پیشگامان فداکاری که برای جلوگیری از روند رو به افزایش تخریب منابع طبیعی ، آستین همت بالا زدند و مسئولانه با زبان ، نوشتار وعمل خود به روشنگری پرداختند ، غیر قابل انکار است. از این رو ضروری است اشاره مختصری به عملکرد برخی از این چهره ها داشته باشیم تا با زمینه تکوین و پیدایش جنبش های زیست محیطی تاریخ معاصر در جهان و ایران آشنا شویم. -" بهار خاموش " (silent spring) کتابی است که زیست شناس آمریکایی "راشل کارسون" آن را نوشت و اولین بار در سپتامبر 1962 در ایالات متحده آمریکا منتشر شد. این کتاب به راه اندازی جنبش زیست محیطی در سراسر جهان و بخصوص دنیای غرب کمک کرد و موجب حساس شدن افکار عمومی به مسائل مرتبط با سموم دفع آفات و آلودگی محیط زیست گردید. انتشار این کتاب موجب بازنگری اساسی نسبت به جایگاه علم در زندگی انسان شد.
کارسون با یادآوری خطرات به کارگیری آفت کش ها و سایر مواد شیمیایی مصنوعی برای تولید غذای بشر و سایر جانداران سبب شد که صنایع شیمیایی و وزارت کشاورزی آمریکا دست دردست هم ، تهاجمی گسترده را علیه او سازماندهی کنند و با تخریب شخصیت خانم کارسون او را "پیر دختری عصبی و احساساتی" نامیدند که از گربه ها نگهداری می کند و از علم ژنتیک حالش به هم می خورد و ...کتاب بهار خاموش برنده 8 جایزه معروف و پرفروش ترین کتاب تاریخ سازی است که دنیا را در مورد آلودگی های کره زمین به تکان واداشته است. هیچ کابوس علمی – تخیلی نمی تواند با این نیروی مخرب نامرئی که کتاب حاضر به تصویر می کشد و زندگی را تغییر دهد، برابری کند. این اثر با ترجمه دکتر عبدالحسین وهاب زاده ، دکتر علیرضا کوچکی و دکتر امین علیزاده توسط جهاد دانشگاهی دانشگاه فردوسی در سال 1388 به چاپ رسیده و روانه بازار شده است.
-" لستر براون " در سراسر جهان نامی آشناست. او یکی از تأثیرگذارترین متفکران عصر حاضر است و حتی می توان او را رهبر معنوی جنبش محیط زیست نامید. خوشبختانه کتاب های او مانند " علائم حیاتی کره زمین " ، " گذار بزرگ ، گذر از سوخت های فسیلی به انرژی خورشیدی و آبی "، " طرح امید " ، " وضعیت جهان" ، " اقتصاد زیست محیطی " ، " خارج از تحمل کره زمین " و ... توسط دکتر حمید طراوتی ترجمه و در دسترس مشتاقان قرار گرفته است.
دکتر طراوتی پزشک متخصص داخلی و علاقه مند به محیط زیست 25 سال است که در زمینه مباحث تئوریک محیط زیست ترجمه و تألیف می کند. او تا کنون 12جلد کتاب از لستر براون ترجمه کرده و یک کتاب نیز برای سازمان حفاظت از محیط زیست تألیف نموده که عنوان کتاب سال زیست محیطی را به خود اختصاص داده است.
دکتر طراوتی در کنفرانس های بین المللی از جمله اجلاس " ریو" در سال 1992 و کنفرانس استانبول در سال 1995 شرکت داشته و مقالات متعددی را در مجلات و سایت های زیست محیطی انتشار داده است. " اسکندر فیروز" بیش از نیم قرن زندگی خود را وقف پاسداری از طبیعت نموده و با بنیانگذاری سازمان حفاظت از محیط زیست ایران نام خود را در تاریخ این کشور جاودانه ساخت.
سرکار خانم " مه لقا ملاح " معروف به مادر محیط زیست ایران کهن سال ترین فعال محیط زیست در کشور است. او که مدرک دکترای جامعه شناسی خود را در آغاز دهه 40 شمسی از دانشگاه سوربن فرانسه گرفته ، در سال 1356 به گروه مطالعاتی در سازمان بازرسی کل کشور پیوست که وظیفه اش " بررسی اثر آلودگی هوای تهران " بر کیفیت زندگی شهروندان بود . این پژوهش در نهایت به تأسیس جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست ایران در سال 1373 به عنوان نخستین تشکل زیست محیطی این سرزمین که نقش زنان در پیشانی اش آشکار بود ، منجر شد. این بانوی آگاه و خردمند که با یک قرن عمر، هنوز بر ویلچر می نشیند و درخت می کارد ، 60 سال است که هیچ زباله ای تولید نکرده است.
- دکتر غلامعباس بسکی معروف به " پدر طبیعت و محیط زیست ایران " با مدرک تخصص جراحی زنان از دانشگاه علوم پزشکی تهران ، سرشناس ترین هوادار محیط زیست ایرانی است. وی در اواخر دهه 40 زندگی شهری را رها کرد و پس از درمان بیماری هایش به مرور به یک گیاهخوار مطلق تبدیل شد و زندگی خود را وقف دفاع از محیط زیست و تبلیغ گیاهخواری کرده است. دکتر بسکی همچنین بسیاری از اموال خود را صرف امور خیریه نموده که از جمله آن ها تأسیس بیمارستان و زایشگاه دکتر بسکی در گنبد ، تأسیس مدرسه تیزهوشان و نیز خانه های ریاضی استان گلستان و سرای گاندی ( تیزهوشان فقیر در روستاها) و وقف شش باب منزل مسکونی در مشهد است.
دکتر بسکی همواره با شور و هیجان مثال زدنی به دفاع از طبیعت برخاسته ، از تهدید ها و زیاده خواهی های انسان و تلاش او برای نابودی هستی سخن می گوید. ایشان به دلیل حضور داوطلبانه خود برای گسترش فرهنگ حمایت از طبیعت ، تا کنون دوبار موفق به دریافت نشان ملی محیط زیست کشور شده است. دکتر بسکی بیش از 25 سال تلاش خود را معطوف درختکاری و حفظ طبیعت کرده است. اکنون این چهره دوست داشتنی با بیماری فراموشی مواجه گردیده که از خداوند متعال سلامتی اش را مسئلت می نماییم. - شادروان محمد علی اینانلو روزنامه نگار و فیلم ساز طبیعت ، بیش از 40 سال در طبیعت ایران گشته ، آموخته ، نوشته و فیلم ساخته است. او مبتکر و پدید آورنده کلاس های آموزش اکوتوریسم در ایران و سردبیر مجله طبیعت بود. مرحوم اینانلو بر این اعتقاد بود که اکوتوریسم 8 شاخه اصلی دارد و 800 شاخه فرعی که همه این ها در طبیعت ایران در دسترس است. او در مصاحبه ای می گوید من در 30 سال گذشته 4 میلیون کیلومتر( برابر با 50 بار دور کره زمین) در ایران سفر کرده ام.
- دکتر عبدالحسین وهاب زاده چهره ای شناخته شده در میان کارشناسان علوم تربیتی و آموزشی است که بانی و مروجِ پی گیر نظریه مدرسه طبیعت است. نظریه ای که نظام های آموزشی رایج دنیا را به چالش می کشد. از شروع به کار اولین مدرسه طبیعت او در مشهد مقدس ، بیش از 3 سال می گذرد که پس از آن در سطح ایران 40 مدرسه دیگر راه اندازی شده است. ایشان از صاحب نظران برجسته محیط زیست در ایران به شمار می رود. او در سال 1394 به دلیل 40 سال تدریس ، پژوهش و ترجمه در حوزه علوم زیستی جایزه ترویج علم را دریافت کرد.
- اسماعیل عباسی روزنامه نگار حوزه محیط زیست در سال 1371 به دلیل علاقه شخصی اش و نیاز زمانه برای نخستین بار در رسانه های ایران ، صفحه محیط زیست روزنامه همشهری را پایه گذاری کرد. اگرچه تا مدت ها این مقوله را جدی نمی گرفتند ، اما به مرور زمان به رکن رکین همشهری تبدیل شد و پس از آن اغلب روزنامه ها و خبرگزاری ها ، گروه یا صفحه محیط زیست دایر نمودند.
او در مصاحبه ای خاطرنشان می سازد وقتی نخستین دغدغه ها به زبان ساده در همشهری انتشار یافت ، بسیاری از کارشناسان محیط زیست به کمک ما آمدند و فرهنگ سازی در حوزه محیط زیست که به طور روزافزون دچار چالش بود ، به یک ضرورت حیاتی تبدیل شد. ما به تدریج دریافتیم که تنها مرثیه سرایی برای انقراض گونه های زیستی و آلودگی آب و هوا و به خطر افتادن اکوسیستم حیاتی در شهرهای ما چاره ساز نیست ، بلکه در کنار نقد مشکلات باید فرهنگ سازی و آگاهی بخشی به جامعه ادامه یابد تا مردم در قالب فعالیت های جمعی در حفظ محیط زیست که در واقع رشته حیات آدمی هم به آن وابسته است ، بکوشند. آقای عباسی بنیانگذاری روزنامه نگاری حوزه محیط زیست در رسانه های ایران در آغاز دهه 70 را بهترین و پرشورترین خاطرات دوران روزنامه نگاری خود می داند.
- در همین راستا از میان همشهریان ، چهره ای مسئولیت شناس و متعهد طی سال های گذشته در عرصه پاسداری از طبیعت و حفظ محیط زیست پا به صحنه گذارده ، که بدون هیچ ادعایی ، عاشقانه از تمام استعدادش برای ارتقای دانش و سواد زیست محیطی و نیز آگاهی بخشی به جامعه بهره می گیرد. مهندس حسین عبیری گلپایگانی از سال 1378 تا کنون تلاش های فرهنگی ، همکاری و مشارکت با نهادها و سازمان ها و پیمودن گام های عملی و اجرایی را وجهه همت خویش قرار داده و سهمی قابل توجه در آموزش و فرهنگ سازی را در این زمینه به خود اختصاص داده است. مشارکت در پاک سازی رودخانه کرج ، پاک سازی در 33 نقطه از ساحل دریاچه خزر، پاک سازی کوه پرشکوه دماوند ، برگزاری مراسم متعدد به مناسبت های گوناگون نظیر روز زمین پاک ، روز ملی دماوند ، روز بیابان زدایی ، روز طبیعت ، روز پاک سازی جنگل ، روز درخت کاری ، روز جهانی کوهستان ، روز پاک سازی تفرج گاه ها و مکان های گردشگری کنارجاده ای ، طرح حذف و ساماندهی ظروف یک بار مصرف پلاستیکی در ماه محرم ، حضور در مدارس و جشن های زیست محیطی و تعامل گسترده با سازمان های حفاظت از محیط زیست ، جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری کشور ، میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ، شهرداری های مناطق 22 گانه تهران و نیز سازمان های مردم نهاد زیست محیطی نظیر جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست ، انجمن حفظ محیط زیست کوهستان ، انجمن کوه نوردان ایران ، بسیج گروه های متعدد کوه نوردی به منظور پاک سازی مسیرهای قله های توچال ، دماوند ، سهند و سبلان و در کنار این موارد ارائه پیشنهادهایی نظیر نام گذاری روز زمین پاک ( دوم اردیبهشت هر سال) در سال 1381 (که با چاپ مقاله ای از دختر ایشان در روزنامه اطلاعات همراه بود )، روز ملی قله دماوند در سال 1383، پی گیری برنامه نگهبانی از گل های شقایق دشت لار و دامنه های کوه دماوند ، روز پاک سازی تفریح گاه ها و مکان های گردشگری کنار جاده ای در آخرین جمعه شهریور ماه هر سال ، شب یلدای زیست محیطی ، تعامل با استادان و دانش پژوهان محیط زیست و منابع طبیعی و ... کارنامه فعالیت ایشان را تشکیل می دهد. جالب توجه این است که اگرچه رشته دانشگاهی ایشان متالوژی ( مهندسی مواد ) می باشد ، اما علاقه و ذوق فعالیت های زیست محیطی مسیر زندگی اش را تغییر داده است. مهندس عبیری لوح های تقدیر و جوایز متعدد به پاس تلاش های خود در این زمینه دریافت کرده ، اما دریافت اولین نشان مسئولیت های اجتماعی در بخش محیط زیست از ریاست محترم جمهوری جناب آقای دکتر روحانی در پاییز 95 و جایزه دکتر تقی ابتکار در نهمین دوره سرآمد آن ها بوده است.
به نظر اینجانب یکی از دستاوردهای درخشان آقای مهندس عبیری را می توان ارتباط گسترده با رسانه ها اعم از مطبوعات ، رادیو و تلویزیون دانست. او در تعامل با شبکه های مختلف تلویزیونی ، ایستگاه های رادیویی و روزنامه ها از طریق مصاحبه ، گزارش و دعوت از کارشناسان ، به فرهنگ سازی در زمینه حفظ محیط زیست می پردازد. ایشان در گفتگویی با اینجانب اظهار نمود که تا کنون در بیش از 50 برنامه تلویزیونی حضور فعال و موثر داشته است. یکی از ابتکارات مهندس عبیری دعوت از چهره های مطرح و نیز سازمان های مردم نهاد گلپایگان بوده که در برنامه های تلویزیونی به معرفی ظرفیت های فرهنگی ، استعداد های اکولوژیکی و میزان مشارکت پذیری اقشار مردم دراجرای طرح های زیست محیطی شهرستان ما پرداخته اند.
رسانه ها در بحران های زیست محیطی می توانند نقش موثری ایفا کنند ؛ زیرا در برجسته سازی مسائل مرتبط با آن ، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در این حوزه ها توانا هستند. با نگاهی ژرف به آنچه در حوزه محیط زیست در دهه های گذشته رخ داده است ؛ به ویژه دستور کار 21 اجلاس ریو که به برنامه قرن حاضر برای پاسداری از محیط زیست لقب گرفت ، اهمیت فراوان رسانه در آموزش و حساس سازی جامعه در زمینه توسعه پایدار آشکار می شود. دکتر هادی خانیکی استاد دانشگاه علامه طباطبایی وصاحب نظرارتباطاتِ توسعه موضوع محیط زیست را ، موضوع انسانیت و زندگی می داند و بر این باور است که با نگاه ارتباطات اجتماعی دست کم از 4 منظر می توان به آن نگاه کرد. 1- در حال حاضر به دلیل اهمیت یافتن توسعه پایدار، حوزه ارتباطات توسعه محوریت بیشتری پیدا کرده که شاخه ای از آن به محیط زیست مربوط می گردد. 2- در مطالعات جدیدِ ارتباطات ، نقش طبیعت برجسته تر شده است ؛ تا جایی که حتی به سخن گفتن با طبیعت اشاره می شود. 3- ما در باره محیط زیست باید بیشتر به ارتباطات بحران و مدیریت ریسک بپردازیم و در این میان نقش رسانه ها برجسته می شود که چگونه مردم را متوجه فاجعه ها و تهدیدهای زیست محیطی کنند. 4- از آنجا که اجرای طرح های صنعتی در موارد گوناگون با ارزیابی های زیست محیطی منافات دارد و معمولاً با چالش هایی همراه است ، رسانه ها به عنوان رکن چهارم دموکراسی می توانند یاری گرِ سازمان حفاظت از محیط زیست باشند و درست در همین نقطه است که ارتباطات توسعه نقش آفرین می شود. جهان امروز بیش از هر زمان دیگری ، جهان مسئولیت پذیری در سایه دیده بانی رسانه ها ست. رسانه های ما در حوزه محیط زیست می توانند پرچمدار نقد ، داوری و انصاف باشند. بنابرین باید همت و تلاش مهندس عبیری در عملیاتی ساختن " ارتباطاتِ توسعه " در زمینه حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست و در یک کلام " توسعه پایدار " را تحسین کرد. ویژگی همه مردان و زنان سلحشوری که برای آبادانی ملک و ملت خویش ارزشمندترین سال های زندگی شان را مصروف داشته اند ، این است که فکر می کنند حجم کارهای زمین مانده آن ها بیشتر از فعالیت هایی است که انجام داده اند. آن ها نه تنها خود را طلبکار مردم و مملکت نمی دانند ، بلکه در این اندیشه هستند که چگونه می توانند سزاوارانه تر دین خود را به این آب و خاک ادا کنند. در عین حال فراموش نکنیم که در حال حاضر حل مشکلات زیست محیطی به حضور گسترده و داوطلبانه مردم در کنار دولت ها نیاز دارد. تاریخ معاصر دنیای غرب نشان داده است در صورتی می توان به حل مسائل زیست محیطی امید داشت که شاهد مشارکت عمومی فعال طبقات گوناگون جامعه در عرصه حفاظت محیط زیست باشیم. این مشارکت هم ایجاد نخواهد شد مگر آن که امکان ظهور جنبش های اجتماعی و شکل گیری های گفتمان های گوناگون در عرصه محیط زیست فراهم باشد. در پایان یادآور می شوم که در دهه های 40 و 50 خورشیدی بیش از یک دهه افتخار همسایگی با خانواده مهندس عبیری را داشتیم. خاطره زحمت های طاقت فرسای پدر فداکار ایشان در صحرا و مزارع را هرگز فراموش نمی کنم. محبت و از خود گذشتگی مادر باوفای مهندس عبیری در ذهن و ضمیر اهالی محله ما مانند ستاره می درخشد.
پس از بازگشت به روستای زرنجان از اوایل دهه 60 ، توفیق دیدارشان را از دست داده بودیم تا این که در روز 11 فروردین ماه سال 1395 سعادتی پیدا شد تا به اتفاق برادرم آقای علی اکبر جعفری و خواهرم خانم فاطمه جعفری به زیارت این عزیزان برویم. خاطره آن فضای سرشار از صفا و صمیمیت را ، هرگز از یاد نمی بریم ؛ اما تصور نمی کردیم که دیدار آخر ما باشد. کمتر از دوماه بعد ، درروزهای اول و سوم خرداد ماه سال 95 این دو همراه و یار وفادار یعنی مادر مهربان و پدر بزرگوار مهندس عبیری با فاصله دو روز دعوت حق را لبیک گفتند و به سوی معبودشان شتافتند. طوبی لَهُم و حُسنُ مَآب - برای این دو عزیز سفرکرده رحمت و غفران بی انتها و برای بازماندگان از خداوند متعال سلامتی مسئلت می نماییم.
تسبیح گوی او نه بنی آدمند و بس هر بلبلی که زمزمه بر شاخسار کرد " سعدی"
|