ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نُسانس(تولد) و، رنسانس(تولد دیگر)
برای فهم دقیق واژه رنسانس باید به پیشوند re در واژه‌ها توجه کنیم.
naissance (نسانس) به زبان فرانسه یعنی تولد، و Renaissance (رنسانس) یعنی تولد دوباره، تجدید حیات. اما تجدید حیاتِ چی؟ تجدید حیات زبان و آثار مکتوب یونانی و لاتین کلاسیک.
کسانی که از رنسانس دَم ‌می‌زدند معتقد بودند دوره‌ای که در آن بسرمی‌برَند به یونان و روم باستان مربوط می‌شود. از نظر آنها بشر تنها در دنیای باستان کارها و موفقیت‌های بزرگ را تجربه کرده‌است که البته چنین نیست. رنسانس بر آن بود که با زایش دوباره فرهنگ یونان و روم، بار دیگر به پیشرفت‌های بزرگ برسد. نوزایی که ادعا می‌شود در همین رابطه است.
 

شایان ذکر است که با شروع رنسانس در غرب، بیش از یک قرن از حمله مغول به ایران و دیگر کشورهای آسیایی سپری شده بود. یورش مهیبی که میهن ما را به ویرانی کشید و در کندی و ناپیوستگی تکامل جامعه ایران نقش بسیار داشت. بعدها، در آستانه قرن شانزدهم میلادی نخستین راهیان دول استعماری، جای پای خود را در خلیج فارس استوار ساختند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
رنسانس در تقدیر بود
نهال کوچک گردوئی را در نظر بگیریم که در یک گلدان کاشته شده‌است، این نهال می‌تواند یکی دو سال(کمی بیشتر) سر پا بماند اما در نهایت، وقتی به درخت تحول یافت، یا باید بمیرد، و یا گلدان را بشکند و به ظرف زیر گلدان(باغچه یا زمین) نقب بزند تا بتواند به رشد خودش ادامه دهد.

مثال فوق کمک می‌کند تا دریابیم چرا ظرف نظام اجتماعی قرون وسطی چاره‌ای جز شکستن و راه دادن به شرایط تازه نداشت. جامعهٔ قرون وسطی در آستانهٔ رنسانس، با مشکلات زیادی روبرو بود و نظام اجتماعی آن (فئودالیسم)، با ساختار سست سیاسی‌اش برای ادارهٔ کشورهای در حال شکل‌گیری در اروپا، کارآمد نبود. کلیسای کاتولیک نیز، که به جامعهٔ ثبات می‌بخشید، با فساد مالی و اخلاقی روبرو بود و پاپ‌های دروغین، آئین مردم را به نردبان قدرت خویش تبدیل کرده بودند.
...
جنگ‌های ویرانگر صلیبی Crusades که برای بازپس‌گیری سرزمین‌های مقدس از دست مسلمانان برافروخته‌شد، آنها دامن زدند. جنگ‌های صلیبی کشت و کشتار زیادی را باعث شد اما تأثیرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مهمی هم بر اروپا گذاشت. برای مثال، هنگامی که سربازان اروپایی از جبهه‌های جنگ باز می‌گشتند با خود ادویه و ابریشم، مخمل، مروارید، عطریات، کندور، عود و بالاتر از همه «خبر» می‌آوردند و جامعه‌ای که روزگاری بسته و محدود بود، شروع به بازشدن و توسعه نمود. تغییر و دگرگونی در تقدیر بود.

 
نسیم رنسانس، ابتدا در ایتالیا و در شهر فلورانس وزیدن گرفت، سپس فرانسه، اسپانیا، هلند، انگلستان و سوئد را هم درنوردید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
شاخص‌های اصلی رنسانس
در عصر رنسانس دانشوران با الهام از میراث روم و یونان با نگاهی تازه به جهان می‌نگریستند. نقاشان به مطالعهٔ کالبد آدمی پرداختند و اعضای بدن انسان را به شیوهٔ واقع‌گرایانه نقاشی می‌کردند. سلاطین و فرمانروایان ساختمان‌ها و کارهای بزرگ هنری را سفارش دادند. ادبیات دوران باستان مورد اقبال وسیع و بازخوانی قرار گرفت. انسان و توانایی او اهمیتی تازه یافت و دستور زبان و علم سخنوری و کلام، خارج از چهارچوب‌های خشک کلیسایی رونق زیادی گرفت.
 

بازیابی دوران باستان، انسان‌گرایی، فردباوری، اصلاح طلبی دینی، شکل‌گیری ایده دولت واحد، گسترش نخبگان فرهنگی(هنرمندان، نقاشان، نمایشنامه‌نویسان و طنزپردازان که البته در حول و حوش دربار پادشاهان وقت بودند)، پیدایش قوانین معین ادبی در نظم و نثر، و رونق تجارت و روآمدن طبقه جدید، ازجمله شاخص‌های عصر رنسانس است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در دوره رنسانس علاقه به نوشته‌های کلاسیک، اوج گرفت
رنسانس با انسان‌مداری(اومانیسم)، خردگرایی و ریاضیات همراه بود. چهار مقاله اقلیدس، مجموعهٔ ریاضی بطلمیوس و آثار دانشمندان مسلمان به عبری و لاتینی ترجمه شد. همانند دوره روم و یونان باستان پیشرفت علمی در دستور کار قرار گرفت و کلیسا قدرت سابق خود را از دست داد. 
 
                    

علاقه به نوشته‌های کلاسیک اوج گرفت. شماری از پژوهش‌گران اهل فلورانس، منابع دورهٔ باستان را مطالعه و جمع‌آوری کردند و فلورانس را به مرکزی برای گسترش آموزش‌های جدید بَدل ساختند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در دوران رنسانس صنعت چاپ بذر دانش می‌کارد
در قرون وسطی، منافع فرد، تحت الشعاع وظیفه او بعنوان عضوی از جامعه فئودال قرار داشت اما انسان رنسانس، دریافت خزنده‌ای زبون نیست و توانایی توسعه نامحدود در مسیر کمال دارد. اینجا و آنجا گفته می‌شد: نباید دنیایی را که در آن بسر می‌بریم خوار شمرد.
...
در دوره رنسانس، میکروسکوپ، تلسکوپ، قطب نما، باروت و… کشف شد و دریانوردی و اختراع صنعت چاپ، فصل جدیدی را رقم زد. دسترسی به نوشته‌های گذشتگان راحت‌تر شد و دیگر خواندن کتاب مانند قرون وسطی تنها به روحانیون محدود نماند.
در دوران رنسانس نه تنها صنعت چاپ بذر دانش می‌کارَد و کشف باروت، روش جنگ را دگرگون می‌کند، یکی از بزرگ ترین قاره‌های زمین(آمریکا) هم کشف می‌شود.

               
رنسانس، دستگاه فلسفه مدرسی را که به صورت غل و زنجیر فکری درآمده بود در هم شکست و مطالعه فلسفه افلاطون را احیا کرد و به افزایش تعداد مراکز آموزشی و تنوع آنها اهمیت بخشید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توانا بوَد هر که دانا بوَد
در این عصر که دوران گذار بین سده‌های میانه و دوران جدید است، تحولات و دگرگونی‌های فکری گوناگونی به‌وقوع می‌پیوندد و آموزه بزرگ حکیم ابوالقاسم فردوسی - توانا بود هر که دانا بود - توسط فرانسیس بیکن با شعار knowledge itself is power (دانستن، توانستن است)، در دستور کار قرار می‌گیرد.
در عصر رنسانس کوپرنیک نظریه زمین مرکزی را مردود شمرده و بجای زمین، خورشید را محور و مرکز قرار می‌دهد. دیدگاهی که نه تنها با نجوم بطلمیوسی در تعارض بود، با نص کتاب مقدس هم جور درنمی‌آمد.

گالیله ستاره‌شناس و فیزیکدان ایتالیایی هم ندا در داد بدون ابزار شناخت علمی نمی‌توان به علم دست یافت. او مفهومی تازه از حقایق طبیعت را اعلام کرد که بنیادهای تعالیم کلیسا را زیر سئوال می‌بُرد و فیزیک را مستقل از الهیات نشان می‌داد.
یکی دیگر از سرآمدان دوران رنسانس دکارت، که همچون گالیله فردی معتقد و خداشناس بود، به‌جای سنت پاپ و کلیسا، عقل بشر را فرمانروا قرار داد و با این کار سوژه بزرگی آفرید. فلسفه دکارت زیر آب خرافات را می‌زد. او آموزگار بزرگی بود و می‌دانست مردم باید یاد بگیرند که دربارهٔ همه چیز شک علمی کنند، شک برای رسیدن به یقین.

             
 
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تجارت حیرت انگیز برده‌های آفریقایی در دوره رنسانس
بررسی ریشه‌های اقتصادی- اجتماعی رنسانس نشان می‌دهد که این روند نتیجه طبیعی از میان رفتن حکومت‌های فئودالی در اروپا بود و نظام اقتصادی بسته فئودالیته می‌بایست جای خودش را به نظام اقتصادی جدیدی می‌داد.
...
رنسانس گرچه پایه‌های اقتصادی، سیاسی، هنری و علمی تمدن کنونی غرب را بنا نهاد اما ماه تابان و گل بی‌عیب نبود، کما اینکه قرون وسطی هم در ظلمات محض خلاصه نمی‌شد.
در دوره رنسانس، مهاجمان اسپانیایی، پرتغالی، انگلیسی، هلندی و فرانسوی که به شکلی ریاکارانه، آرمان‌های صلیبی را به پرچم توسعه طلبی خویش بدل ساخته بودند، به تجارت عظیم و حیرت‌انگیز برده‌های آفریقایی روی آوردند.

‌سال 1498 میلادی - در دوره رنسانس - جیرولامو ساونارولا راهب با نفوذ فلورانس را به دارکشیدند و در در آتش سوزاندند.
جوردانو برونو دانشمند ایتالیایی هم در دوره رنسانس در آتش جهل کلیسا سوخت.
 

بعدها امثال مارتین لوتر، علیه جامعه بسته و افکار ارتجاعی شبه کشیشان شوریدند، عَلَم پروتستانتیزم را برافراشتند و بذر روشنگری کاشتند.
...
در قسمت بعد به عصر روشنگری می‌رسیم که ادامه دوران رنسانس در شرایطی تازه است. دوران شکوفایی ادبیات و افزایش و رونق مطبوعات، دوران پیروزی دانش و مدارا، دورانی که قواعد و اسرار عقلانی نهفته در طبیعت، برجسته می‌شود و سیاست و اجتماع از منظر تازه‌ای مورد بحث قرار می‌گیرد...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
علی اکبر جعفری
اسفند 1395