این پنجره ، این خاطره ها را نفروشید* 

          سنجش رویداد رسانه ای بهمن ماه گلپایگان در ترازوی اخلاق 

                                       در حریم عشق نتوان دم زد از گفت و شنید
                                       زان که آن جا جمله اعضا چشم باید بود و گوش
                                       بر بساط نکته دانان خودفروشی شرط نیست
                                       یا سخن دانسته گو ای مرد عاقل یا خموش

                                                                                        "حافظ "

          اتفاقی که درروز دهم بهمن ماه 1396 درگلپایگان صورت گرفت ، حاوی درس آموزنده ای برای مردم و بخصوص اصحاب رسانه است تا جایگاه اخلاق را در فرآیند تهیه ، تنظیم و ارسال اخبار مورد توجه بیشتر قرار دهند.
   صاحب نظران علوم ارتباطات اجتماعی در ایران از میان نظریه های هنجاری رسانه ها ( اقتدار گرا ، آزادی گرا ، کمونیستی ، مسئولیت اجتماعی و رسانه های توسعه بخش ) که توسط دنیس مک کوئیل ارائه گردیده ، مناسب ترین تئوری را برای جامعه ایران نظریه "مسئولیت اجتماعی" قلمداد می نمایند. منظور از نظریه های هنجاری رسانه ها تشریح "بایدها و نبایدهای " حاکم بر وسایل ارتباطی است. به عبارت دیگر مشخص می سازند مهم ترین مسائلی که رسانه ها باید به آن بپردازند یا اجتناب کنند ، چیست؟ نظریه مسئولیت اجتماعی بر پایه این فرض بنا شده که آزادی همیشه تعهداتی را به همراه دارد و رسانه ها که دارای قدرت ویژه ای هستند، باید در مقابل جامعه مسئول باشند. به عبارتی آزادی و تعهد دو روی یک سکه اند و همانطور که رسانه ها و بخصوص مطبوعات آزادند از دولت و سایر نهادها انتقاد کنند، در قبال مصالح و منافع ملی و پاسخ به نیازهای جامعه دارای مسئولیت می باشند.
   
یکی از مهم ترین مشخصات این نظریه ،پای بندی به اصول اخلاقی حرفه روزنامه نگاری و تأکید براصولی نظیر استقلال ، بی طرفی و عینی گرایی می باشد. در طی سال های اخیر ، جهان حرکتی نوین و سریع را در جهت احیای کرامات و اصول اخلاقی در همه زمینه ها وشاخه های علمی  ( پزشکی ، زیست محیطی، توسعه و...) آغاز نموده است. در این میان حوزه رسانه بدان جهت که به طور گسترده ای با تمام اقشار ،فرهنگ ها و ارزش های گوناگون سر و کاردارد و رسالت اش افزایش آگاهی و ارتقاء فرهنگ است، نسبت به رعایت این اصول از اولویت بالاتری برخوردار بوده  و لازم است بیش از سایر حوزه ها به این امر مهم و حیاتی توجه داشته باشد. 
   
آفتی که امروز رسانه ها و بخصوص فضای مجازی را تهدید می کند، فاصله گرفتن از اخلاق است و به همان میزان که رسانه ها از اخلاق فاصله بگیرند، جامعه نیز از آن ها فاصله می گیرد. کتمان حقایق ، قلب واقعیات وانتشار خبر نه با هدف بیان رویداد ، بلکه با انگیزه پیشبرد منافع شخصی و مقاصد حزبی و گروهی ، سرانجام گوهر اعتماد افکار عمومی را درهم می شکند و مردم را از رسانه ها رویگردان می سازد. بخشی از این اعتماد آفرینی و اثربخشی بر افکارعمومی ، به عهده روزنامه نگاران و اهالی رسانه است که رسالت حرفه ای خود را بر مبنای وجدان ، انصاف ، اخلاق حرفه ای و منافع ملی پی بگیرند و البته وجه دیگر آن هم فراهم ساختن زمینه های مناسب اجتماعی و فضای مطلوب برای رسانه هاست تا قادر به ایفای نقش خود باشند.

                            
  
مقصود ازاخلاق رسانه ای مجموعه قواعدی است که باید دست اندرکاران رسانه ها ، داوطلبانه و بر اساس ندای وجدان و فطرت خویش در انجام کار حرفه ای رعایت کنند؛ بدون آن که از سوی دولت ها یا کانون های قدرت و ثروت تحت فشار قرار گیرند. آن گونه که " دفلور " و "دنیس" گفته اند به طور کلی رعایت اخلاق توسط رسانه ها در سه نقطه متمرکز است :
- درستی و انصاف و زیبایی در تهیه گزارش ها و سایر فعالیت های جنبی آن
- رفتار گزارشگران به ویژه در ارتباط با منابع خبری
- خودداری از درگیرشدن در برخورد با منافع گروه های مختلف 

 دراین راستا همان گونه که احترام به حقوق روزنامه نگاران از سوی دولت و مردم حیاتی بوده تا آنان بتوانند نقش کلیدی و بنیادی خود را به راحتی ایفا کنند، رعایت موازین و مقررات حرفه ای نیز ضروری و الزامی است تا جامعه دچار هرج و مرج نگردد.
    کوفی عنان دبیر کل اسبق سازمان ملل متحد در پیامی به مناسبت روز جهانی مطبوعات تأکید نمود : " ازتمام خبرنگاران می خواهم از حق آزادی بیان به گونه ای مسئولانه و موثر استفاده کنند " و در ادامه افزود: " رسانه ها نفوذ قدرتمندی بر رفتار بشر دارند. بنابرین نباید وسیله ای برای تحریک ، تباهی یا اشاعه تنفر باشند. رسانه باید امکان رازداری را برای عدم تجاوز به حریم آزادی های اساسی به کار گیرد."
     مناسب است دراین رابطه به قانون اساسی به عنوان سند حقوقی  نظام جمهوری اسلامی ایران نظری بیفکنیم.
   به موجب اصل بیست و چهارم  " نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند ؛ مگر آن که مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشند. تفصیل آن را قانون تعیین می کند." منظور از حقوق عمومی، حقوقی است که همه مردم به موجب حیثیت فردی یا اجتماعی از آن ها برخوردارند. حقوق فردی هر گونه حقی است که شامل هر شخصیت حقیقی یا حقوقی به صورت ذاتی یا اکتسابی می گردد. بنابراین به حکم اصل بیست و چهارم با تمسک به گردش آزاد اطلاعات نمی توان اخبار و مطالبی را منتشرکرد که موجب تعرض به حقوق شخصی افراد شود. در این بخش تفاوتی بین اشخاص حقیقی و حقوقی نیست و ارتکاب این امر علیه اشخاص حقوقی نیز ممنوع است.
   یکی از استثناهای حق کسب خبر که خبرنگار مجاز نیست از آن اطلاعاتی به دست آورد، حریم خصوصی است. حریم حصوصی بخشی از زندگی اشخاص  است که یک فرد متعارف آن را متعلق به خود دانسته و ورود به آن را برای دیگران جایز نمی داند. حریم خصوصی به عنوان یک حق بشری مطرح است و از کرامت ذاتی انسان ها سرچشمه می گیرد. یکی از موارد مشخص حریم خصوصی حق بر محفوظ ماندن صدا و تصویر شهروندان است که بدون اطلاع یا اجازه از آنان نمی تواند موضوع کسب خبر قرار گیرد ؛ مگر در مواردی که شخص در تجمعات عمومی مانند ورزشگاه ها ، همایش ها ، تظاهرات ، پارلمان و ... حاضر شده باشد . درواقع فرد با حضور در این مجامع عملاً از حق خود بر تصویر و صدای خود اعراض کرده است.
   لطمه هایی که از ناحیه رسانه ها متوجه شخصیت افراد می شود ، عمدتاً تمامیت معنوی آنان را نشانه می رود. رسانه ها ممکن است ناخواسته و یا خدای ناکرده مغرضانه آبروی یک فرد را لکه دار ، مسائل خصوصی افراد را افشاء ، از نام و شهرت یک شخص سوء استفاده یا فردی را به غلط به افکار عمومی معرفی و چهره نادرستی از وی در انظار دیگران ترسیم کنند.
  
    فراموش نکنیم که در دنیای رسانه ای شده امروز، اخلاق مسئولانه رسانه ای به جای منطق قدرت ، منطق حقیقت را می پذیرد. به جای نفرت بر دوست داشتن تکیه می کند. به جای دیگر ستیزی به نوع دوستی می اندیشد. به جای تیرگی به گفت و گو فرا می خواند. به جای برجسته سازی به عینیت گرایی رو می آورد و بالاخره به جای جنگ و ستیز در پی صلح و آرامش است. از این رو " حق ارتباط " ، " ارزش های دموکراتیک جریان آزاد اطلاعات " و " مسئولیت اجتماعی رسانه ها " در این جهت اهمیت می یابند.
    زبان ارتباطات عاری از اخلاق و متکی بر قدرت ، زبان تفرقه و مبالغه و شرور جلوه دادن " دیگری " در برابر خود است ؛ اما زبان ارتباطات مبتنی بر اخلاق ومنتهی به گفت و گو ، زبان مدارا به جای نفرت ، زبان تفاهم به جای تیرگی ، زبان تنوع پذیری به جای بیگانه هراسی و زبان صلح به جای جنگ و از همه بالاتر زبان عدالت به جای بیداد و نابرابری است.
 
افتخار بزرگ ما مسلمانان این است که نبی مکرم اسلام حضرت ختمی مرتبت محمدابن عبدالله (ص)  1400 سال پیش هدف بعثت خود را اتمام اخلاق برشمرد.  "انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق"
با توجه به موارد ذکر شده به روشنی می توان تشخیص داد که اخلاق و حقوق حلقه گمشده رویداد رسانه ای دهم بهمن ماه گلپایگان است. البته ضمن احترام به کارنامه درخشان جناب آقای فراست درمبارزه با رژیم شاهنشاهی ، حضور موثر در جبهه های دفاع مقدس و خدمتگزاری صادقانه در مناطق محروم کشور و در نهایت خدمات ارزشمند به زادگاهش گلپایگان و  هزینه هایی که در این مسیر دشوار و پرافتخار پرداخت نموده اند و ... ، نحوه مواجهه ایشان را در آن رویداد رسانه ای تأیید نمی کنیم ؛ اما نمی توانیم تأسف خود را ازبی توجهی به مقوله اخلاق رسانه ای آن رویداد پنهان کنیم.
                          
  اینجانب زمانی که دریافتم فایل صوتی ، تصویری آن رویداد رسانه ای علاوه برکانال های تلگرامی و شبکه های داخلی کشور در شبکه های تلویزیونی برون مرزی نظیر "بی بی سی" ، "صدای آمریکا" ،  " من و تو " و ... هم نمایش داده شده ، با خود اندیشیدم  چرا زادگاه ما گلپایگان با سابقه تمدن هفت هزار  ساله که یکی از نشانه هایش سنگ نگاره های تاریخی است و آن همه سرمایه های کم نظیر فرهنگی مانند عالمان وارسته و اندیشمندان فرهیخته ، طبیعت زیبا ، آثار باستانی باشکوه ، هنرهای دستی منحصر به فرد  و ...  این گونه مظلوم واقع شده که  تصویرش مخدوش و با چاشنی خشونت انعکاس داده شود.

 
    
بدون تردید رسانه ها و بخصوص روزنامه نگاری رکن چهارم دموکراسی هستند و رسالت آن ها پاسداری از حقوق مردم ، تنویر افکار عمومی ، کشف حقیقت و ... می باشد ؛ اما هنر اصحاب رسانه این است که در کنار آن با اتخاذ راه های منطقی تر و تدبیرهایی حساب شده امکان پیشگیری از پیامدهای نامطلوب را به وجود آورند  و از آسیب به وجهه و دیپلماسی شهری جلوگیری نمایند.  
                                          
سخنم را با سرود دردمندانه  شادروان "قیصر امین پور" شاعر درد آشنای معاصر در نشست جمعی از هنرمندان به مناسبت میلاد فرخنده حضرت امام حسن مجتبی (ع) چند هفته قبل از مرگ نابهنگامش به پایان می برم .

                                       این حنجره این باغ صدا را نفروشید
                                         این پنجره این خاطره ها را نفروشید
                                         در شهر شما باری اگر عشق فروشی است
                                         هم غیرت آبادی ما را نفروشید
                                         تنها به خدا دلخوشی ما به دل ماست
                                         صندوقچه راز خدا را نفروشید

  قسمتی از شعر شادروان قیصر امین پور*