صفحه اصلی » میراث و گردشگری

بی‌توجهی به اماکن و بناهای کمتردیده‌شده، انگاره اصفهان را در نگاه مردم و رسانه‌ها تقلیل می‌دهد

انگاره کوچک از نگاره بزرگ اصفهان

سال گذشته بود که همراه خانواده رفته بودیم گلپایگان و سری هم به روستاهای اطراف زدیم. روستای وانشان با طبیعت چشمگیر، هوای تازه‌ای که ریه‌های آلوده ما اصفهانی‌ها را تصفیه می‌کرد و دشتی مفروش از گل‌های قرمز.

 تاریخ انتشار: 21 ساعت قبل

 مدت زمان مطالعه: 7 دقیقه

به گزارش اصفهان زیبا؛ سال گذشته بود که همراه خانواده رفته بودیم گلپایگان و سری هم به روستاهای اطراف زدیم. روستای وانشان با طبیعت چشمگیر، هوای تازه‌ای که ریه‌های آلوده ما اصفهانی‌ها را تصفیه می‌کرد و دشتی مفروش از گل‌های قرمز. کوچه‌های کاه‌گلی و پیچ‌دارش ما را رساند به قلعه‌ای از دل تاریخ اما با درهای بسته. حتی برای بازدید از حمام تاریخی و امامزاده‌اش هم به درهای بسته خوردیم.

روستایی که اول برای دیدنش از شادی چشمانمان برق زده بود، دیگر از چشممان افتاد. روستایی با جاذبه‌های کمتر دیده‌شده و کمتر شاخته‌شده اما با زیرساخت‌های انسان اولیه! این وضع حتی برای شهر اصفهان هم وجود دارد. وقتی چند گردشگر داخلی اهل شمال، دور هم تصمیم می‌گرفتند که عالی‌قاپو را ببینند یا مسجد شیخ لطف‌الله را و از بسته بودن کاخ چهل‌ستون می‌نالیدند، دلم می‌خواست راهنمایی‌شان کنم و بگویم: «اسم خانه شیخ‌الاسلام را شنیده‌اید؟ درست کردن گلابتون را از نزدیک دیده‌اید؟ توی پس‌کوچه‌های پشت میدان نقش‌جهان قدم زده‌اید؟»

میدان نقش‌جهان، کاخ چهل‌ستون، پل‌های تاریخی همچون سی‌وسه‌پل و پل خواجو، بیشترین نام‌ها بر زبان گردشگران است؛ اما سر مکان‌های کمتر شناخته‌شده اصفهان بی‌کلاه می‌ماند؛ مکان‌هایی ارزشمند که اگر بازدید نشود، هرروز بیشتر از دیروز خاک می‌خورد و زیر پای بی‌توجهی‌ها دفن می‌شود. به همین دلیل برای ساختن اصفهانی که می‌خواهد از طریق گردشگری و میراث فرهنگی، رشد اقتصادی داشته باشد، توجه به مکان‌های کمترشناخته‌شده می‌تواند کمک‌کننده باشد.

در این ارتباط احمد دیناری، مشاور سرمایه‌گذاری گردشگری به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «بیشتر تمرکز روی جاذبه‌های بیشتر شناخته‌شده است؛ اما برای تمرکز بر جاذبه‌های کمتر شناخته‌شده نیز راه‌حل‌هایی وجود دارد؛ چراکه برای توسعه متوازن جاذبه‌های گردشگری باید هم جاذبه‌های کمتر شناخته‌شده معرفی شوند و هم جاذبه‌های شاخص. یکی از راه‌هایش همه‌مکانی و همه‌زمانی کردن سفر است؛ یعنی توزیع سفر در سطح کشوری یا در سطح استان. برای مثال به همان میزانی که به شهر مشهد اهمیت می‌دهیم، به شهرستان خواف و جاذبه‌های گردشگری‌اش اهمیت دهیم. همان‌قدر که به اصفهان و جاذبه‌های گردشگری‌اش اهمیت می‌دهیم به جاذبه‌های گردشگری شهرستان نجف‌آباد نیز اهمیت بدهیم. بنابراین رویکرد برنامه‌ریزان باید توزیع سفر در کل استان‌ها یا در کل کشور باشد که باعث می‌شود جاذبه‌های کمتر شناخته‌شده، بهتر معرفی شود.»

تور آشناسازی سفر یکی از پیشنهادهای کارشناسان برای شناساندن مکان‌های کمتر شناخته‌شده است. این تورها در اولویت نخست جنبه آموزشی و آگاه‌سازی و در اولویت‌های بعدی جنبه‌های درآمدزایی دارند. این سفرها که غالبا آژانس‌های مسافرتی آن را ترتیب می‌دهند، با حضور متخصصان صنعت گردشگری، عکاسان، لیدرتور، بلاگرها و روزنامه‌نگاران، مشاوران سفر و اینفلوئنسرها صورت می‌گیرد. هدف از دعوت این افراد این است که با شناخت جاذبه‌های گردشگری مناطق مختلف بتوانند این مناطق را به دیگر علاقه‌مندان بشناسانند و معرفی کنند.

دیناری با اشاره به فم‌تورها می‌گوید: «فم‌تورها می‌توانند جاذبه‌های کمتر شناخته‌شده را معرفی کنند. آژانس‌های مسافرتی می‌توانند با هماهنگی میراث فرهنگی و گردشگری، ادارات مربوطه در شهرستان‌ها و لیدرها و راهنمایان گردشگری، تورهایی را در مراکز استان‌ها به سمت شهرستان‌هایی با جاذبه گردشگری خوب و کمتر معرفی‌شده، برنامه‌ریزی کنند که باعث می‌شود مردم بیشتر با آن‌ها آشنا شوند. حتی می‌شود تورهایی را برگزار کرد که مخاطبانش فقط راهنمایان گردشگری داخلی باشند که آن‌ها از نزدیک با جاذبه‌های گردشگری آشنا شوند. روش بعدی برگزاری رویدادها و نشست‌ها در مکان‌های کمتر شناخته‌شده یا نزدیکی آن‌هاست. این می‌تواند بهانه‌ای باشد که دست‌اندرکاران و مردم را به سمت جاذبه کمتر شناخته‌شده بکشاند. روش دیگری که می‌توان استفاده کرد، حضور و دعوت افراد تأثیرگذار در شبکه‌های اجتماعی در این مکان‌هاست.»

مکان‌های کمترشناخته شده با زیرساختی ضعیف

دیناری با اشاره به زیرساخت‌های نامناسب مکان‌های کمترشناخته‌شده، خاطرنشان می‌کند: «البته باید ذکر کرد که جاذبه‌های شاخصی که بیشتر به آن‌ها پرداخته می‌شود، از زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات به گردشگر تاحدودی برخوردارند؛ فضای استراحتگاهی، دسترسی مناسب، سرویس بهداشتی، فضاهای فروشگاهی و… در آن‌ها کار گردشگر را راحت می‌کند؛ ولی جاذبه‌های کمتر شناخته‌شده معمولا در حوزه زیرساخت‌ها ضعف دارند. برای همین در برگزاری تور یا رویداد یا سفرهای گردشگری باید به ظرفیت تحمل یا برد منطقه و مکان گردشگری توجه کرد. برای مثال اگر جاذبه گردشگری ظرفیت پاسخگویی 15 نفر را دارد، برای همان 15 نفر برنامه‌ریزی شود.»

مشاور سرمایه‌گذاری گردشگری همچنین معتقد است مردم محلی می‌توانند در معرفی جاذبه‌های کمتر شناخته‌شده، مؤثر باشند؛ همچنین انجمن‌های میراث فرهنگی، تشکل‌های مردم‌نهاد نقش مهمی در این زمینه دارند. البته نقش سرمایه‌گذاری‌های خرد گردشگری را نمی‌توان نادیده گرفت.

به عقیده او ایجاد بوم‌گردی ساده‌ای که گردشگران را به مکانی کمتر شناخته‌شده، سوق دهد باعث می‌شود، کم‌کم آن مکان، در داخل و خارج کشور شناخته شود. البته نقش دهیارها و شوراهای شهر و روستا و شهرستان در این قضیه بی‌تأثیر نیست.بند ششم سند چشم‌انداز میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور چنین است: «رسیدن به جایگاه اول اقتصادی در سطح منطقه آسیای جنوبی و غربی است که با تأکید بر رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل حاصل خواهد شد».

به نظر می‌رسد این بند نیازمند استفاده از تمامی ظرفیت‌های میراث فرهنگی و گردشگری است تا محقق شود، درحالی‌که اصفهان با این توان بالقوه، هنوز به این سطح از رشد نرسیده است. در این خصوص علیرضا مساح، رئیس اداره گردشگری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: اداره گردشگری شهرداری اصفهان در حد وسع خود به معرفی بناها و مکان‌های گردشگری کمترشناخته شده اصفهان پرداخته است.

طبق برنامه‌ای در این اداره، حدود شش بنا که درِ آن‌ها به روی بازدیدکنندگان و گردشگران بسته بود، باز شد و جاذبه‌های گردشگری کمترشناخته شده، معرفی شد. البته این برنامه موقت است و توان باز نگه‌داشتن این بناها در تمامی ایام طول سال وجود ندارد. به همین دلیل نیازمند همکاری بخش خصوصی است.

بازدید از خانه تاریخی اژه‌ای، کوشک باغ‌زرشک، بیگلربیگی پل خواجو و… ازجمله مکان‌هایی است که با برنامه‌ریزی اداره گردشگری شهرداری اصفهان به روی مردم باز و به آن‌ها معرفی شد.

گردشگران ماجراجو به دنبال ناشناخته‌های اصفهان

یحیی سعادت، استاد دانشگاه نیز درخصوص مکان‌های کمتر شناخته‌شده اصفهان به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: گردشگری انواع مختلفی دارد مثل گردشگران اکتشافی که به دنبال مقاصد جدید و ناشناخته هستند و علاقه دارند مقصد خود را از کتاب‌ها پیدا کنند. کتاب‌هایی که به انگلیسی، فرانسه و اخیرا به چینی چاپ شده است. گردشگران حاضرند هزینه‌های کمتری بکنند سختی‌های سفر را تحمل کنند تا مکان‌های ناشناخته را بشناسند.

بعضی از گردشگران ماجراجو هستند و می‌خواهند جاهای ناشناخته را ببینند در اصفهان جاذبه‌های زیادی داریم که می‌توانیم بگوییم شاید برای ما شناخته شده است؛ ولی برای گردشگر خارجی و داخلی ناشناخته است؛ مثل مجموعه تخت‌فولاد اصفهان که افراد مهمی در آن مدفون هستند، حتی مقبره پیامبری پیش از اسلام را در خود جای‌داده است. محله‌های قدیمی اصفهان، منبع مناسبی برای محله‌گردی، آتشکده اصفهان به‌عنوان یکی از اماکن مقدس دوره ساسانیان و تالار اشرف یکی از چندین مکانی است که نیاز است گردشگران آن‌ها را کشف کنند. علاوه بر آن خانه تاریخی علافچیان، امامزاده اسماعیل، خانه قاجاری وثیق انصاری، خانه تاریخی شهید اول، خانه تاریخی جواهری و…گنج‌های پنهان اصفهان هستند.

او معتقد است در اصفهان آژانس‌های مسافرتی کمتر به بناهای کمترشناخته شده می‌پردازند و بهتر است راهنماتور، بسته سفر جدیدی را در اصفهان با توجه به این مکان‌های کمترشناخته شده تعریف کند.

مکان‌های کمترشناخته شده اصفهان را بشناسیم

مهدی گلی‌پور، کارشناس تاریخ نیز در ادامه فهرستی از بناهای کمترشناخته شده را به «اصفهان‌زیبا» معرفی می‌کند: تالار اشرف یکی از زیباترین تالارهای اصفهان در دل بافت و هسته مرکزی اصفهان است که از قدیم به زیبایی شهره خاص و عام بوده و در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته می‌شود. ظاهرا زمان ظل‌السلطان به انبار کاخ تبدیل شد و در دوره پهلوی مدتی اداره فرهنگ و هنر بوده. با روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی و ساخته شدن استانداری اصفهان اینجا به‌عنوان تالار تشریفات استانداری مورداستفاده است.

از دیگر بناهای ناشناخته، مسجدجامع هفت‌شویه است که محراب نفیسی مانند محراب مسجد اولجایتو دارد. محله‌های مختلف اصفهان نیز کمتر شناخته‌شده است؛ مثل محله علی‌قلی‌آقا. علی‌قلی‌آقا و خسرو آقا دو برادر بودند که در زمان شاه سلطان حسین صفوی اقدامات زیادی انجام دادند؛ ساخت محله علی‌قلی‌آقا، حمام و مسجد علی‌قلی آقا بازارچه و زورخانه علی‌قلی آقا ازجمله این موارد است. حمام علی‌قلی آقا تا سال 1373 نیز به‌عنوان حمام مورداستفاده قرار می‌گرفته است و سپس به موزه تبدیل می‌شود.او در ادامه فهرست بناهای کمترشناخته شده اصفهان خاطرنشان می‌کند: یکی دیگر از حمام‌های کمترشناخته شده، حمام شاه در ورودی بازار قیصریه کنار بازار عطارهاست.

حمامی که شاه‌عباس صفوی آن را می‌سازد و درآمدش را وقف مسجد جامع عباسی می‌کند و در حال مرمت است. یکی دیگر از حمام‌ها، حمامی معروف به حمام شازده‌هاست که پشت مسجد حکیم است و ظاهرا یکی از بانوان خیر در دوره صفوی این حمام را می‌سازد. در جلفا یک حمام داریم پشت کلیسای وانک، پشت مسجد جامع عباسی نیز حمام شاه اسماعیل وجود دارد. حمام شیخ‌بهایی که منسوب به اوست و در زمان شاه‌عباس دوم ساخته می‌شود، هم یکی دیگر از این بناهاست.

گلی‌پور به مدارس علمیه اصفهان اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: مدارس علمیه زیادی در اصفهان وجود دارد. مثل مدرسه علمیه نیم‌آورد یا نم‌آورد که همسر حکیم‌الملک اردستانی آن را می‌سازد و حکیم‌الملک اردستانی مدرسه حکیمیه یا کاسه‌گران را می‌سازد که در مجاورت میدان امام علی است. مدرسه چهارباغ هم شهره خاص و عام است.

مدرسه علمیه و مقبره باباقاسم در چهارراه ابن‌سیناست که این مدرسه علمیه از عصر ایلخانان مغول باقی‌مانده و مقبره باباقاسم در زمان صفویه مرمت می‌شود. امامزاده‌های کمتر شناخته‌شده‌ای نیز در اصفهان وجود دارد که می‌توان به امامزاده احمد در بازارچه حسن‌آباد اشاره کرد. وجه‌تسمیه محله حسن‌آباد به ازن حسن یکی از سلاطین ترکمان برمی‌گردد؛ چون ازن به ترکی یعنی «دراز».

امامزاده احمد یکی از معماری‌های باشکوه داخلش قبر دختر امیرکبیر و شاهزادگان قاجاری است. امامزاده اسماعیل، نیز یکی دیگر از امامزاده‌هاست که در دوره آل‌مظفر در چوبی منبت‌کاری برایش ساخته می‌شود در زمان شاه سلطان حسین مرمت و ساخته می‌شود. امامزاده هارون ولایت و در کنار منارعلی که نسب ایشان به امام موسی کاظم می‌رسد و در زمان فتحعلی شاه تغییر داده می‌شود و نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای اضافه می‌شود.

امامزاده جعفر و مرتضی در خیابان هاتف مربوط به عصر مغولی است و پدر پسری هستند که امامزاده جعفر روی قبرش از صاحب سیف والقلم نام برده شده؛ یعنی صاحب شمشیر و قلم و علم و ادبیات و علوم آن زمان.این کارشناس تاریخ همچنین با اشاره به مناره‌های اصفهان می‌گوید: اگرچه مناره‌های زیادی ازجمله منار خواجه علم (به دلیل خیابان‌کشی هاتف در دوره پهلوی از بین رفت)، منار شهرستان (به دلیل ساخت پادگان فرح‌آباد از بین رفت) و منار ته‌برنجی، از بین رفته‌اند؛ اما هنوز می‌توان منار چهل‌دختران، منار زیارف، منار طوقچی، منار مسجدعلی، منار رهروان، دو رمنار دردشت و منار ساربان را دید.

نکته دیگری که باید به آن توجه کرد بازنمایی رسانه‌ای اصفهان با استفاده از تصاویر این اماکن کمتر دیده شده است. درواقع اصفهان در سطح ایران و دنیا تنها با تصویر چند اثر مشهور شناخته می‌شود؛ درحالی‌که در کوچه به کوچه و محله به محله اصفهان، گنج‌های تاریخی وجود دارد که منتظر نگاه‌های مردم و گردشگران است. مکان‌هایی که اگر دیده و شناخته شوند، به مرمت و آبادی‌شان هم کمک خواهد کرد و تصویر اصفهان را در نگاه مردم گسترش خواهد داد. اصفهان، نصف جهان فقط به میدان نقش‌جهان و سی‌وسه‌پلش معروف نیست، از هر نقطه اصفهان، می‌توان قصه‌ای روایت کرد به درازای تاریخ.

• 

  فائزه سراجان

  دبیر صفحه میراث اصفهان